Sikawka konna z Posady Jaćmierskiej

Wóz strażacki z kolekcji Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

 

Sikawka to potoczna nazwa pompy tłokowej. Znane są pompy przenośne – mocowane często na drewnianej podstawie wyposażonej w uchwyty do przenoszenia. Inny wariant to pompy przewoźne – montowane na stałe, najczęściej na wozach konnych, stąd nazwa sikawka konna. Na początku XX wieku wóz tego typu pozostawał wielkim marzeniem niejednej jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej. W Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku zdeponowała zabytkową sikawkę OSP z Posady Jaćmierskiej.

 

Dawna Polska kojarzy się z drewnianą zabudową w miastach i na wsiach, łatwo pochłanianą przez ogień. Małe miasteczka południowo-wschodniej Polski długo pozostawały drewniane. Domy wznoszono blisko, budynki sprawiały wrażenie nieomal sklejonych ze sobą. W razie pożaru kolejno czekały, aż strawi je płomień, który w tych warunkach rozprzestrzeniał się w mgnieniu oka. W połowie XIX wieku na ziemiach polskich zaczęła powstawać Ochotnicza Straż Pożarna (OSP). Zabór austriacki ze względu na obowiązujące prawo pozostał nieco z tyłu. Tu pierwsze straże powołano do życia w 1865 roku. W 1904 roku Pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Akcyjne Budowy Wagonów i Maszyn w Sanoku (późniejszy Autosan) rozpoczęło produkcję sikawek, trwającą do 1915 roku. W tym czasie wyprodukowano 677 sztuk.

Sikawka konna z Posady Jaćmierskiej na tle remizy z Golcowej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski, dzięki uprzejmości muzeum

Jedna z nich w 1907 roku została zakupiona za 900 koron przez gminę dla OSP w Posadzie Jaćmierskiej. Wieś ta obecnie jest położona w gminie Zarszyn (powiat sanocki) w województwie podkarpackim. Sąsiaduje z miejscowością Jaćmierz, dawnym miastem, które straciło prawa miejskie w 1934 roku. Zabudowa Jaćmierza, jak i przyległych do niego miejscowości, z nielicznymi wyjątkami, była drewniana.

Tabliczka znamionowa znajdująca się na sikawce z Posady Jaćmierskiej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski, dzięki uprzejmości muzeum

Przyjmuje się, że OSP w Posadzie Jaćmierskiej powstała w 1897 roku. Pozostająca jej własnością sikawka to wóz na drewnianych, okutych metalowymi obręczami, kołach. Z przodu znajduje się siedzenie dla woźnicy. Pod nim umieszczono schowek, a na jego lewej ściance – tabliczkę znamionową z napisem „Pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Akcyjne Budowy Wagonów i Maszyn w Sanoku”. Centralną część wozu zajmuje pompa, czyli tak zwana sikawka, na której widnieje numer 165. Pompę zamontowano w skrzyni wodnej. Po prawej i lewej stronie pojemnika zainstalowano nasady umożliwiające dokręcenie węży ssawnych i tłocznych. Pompa dzięki wężom ssawnym mogła zasysać wodę ze zbiorników zewnętrznych, na przykład ze stawu. Za skrzynią wodną zamontowano zwijadło na węże. Elementami najbardziej zauważalnymi są długie ramiona. Opuszczane i podnoszone naprzemiennie przez strażaków wprawiały w ruch mechanizm tłoczący wodę. W okolicy Sanoka czasem na pompę tego typu mówiono „kiwaczka”. Oryginalna nazwa wynikała zapewne ze sposobu pracy.

Zbliżenie na pompę i skrzynię wodną sikawki z Posady Jaćmierskiej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski, dzięki uprzejmości muzeum

W 2008 roku w Pielni w powiecie sanockim zorganizowano pierwsze zawody sikawek konnych, kontynuowane w kolejnych latach. Wydarzenie gromadziło strażaków, którzy na tę okoliczność remontowali stare, niejednokrotnie zapomniane sikawki i stawali do zawodów. Ochotnicy z Posady Jaćmierskiej również brali w nich udział. To bardzo widowiskowe przedsięwzięcie, tym bardziej że zawodnicy starali się, by umundurowanie było zbliżone do tego z epoki. Pędzące konie, błyszczące w słońcu hełmy i głos ręcznych syren u starszych wywoływały nostalgię, u młodszych – podziw.

Sikawka z Posady Jaćmierskiej w remizie z Golcowej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski, dzięki uprzejmości muzeum

Na co dzień sikawka z Posady Jaćmierskiej dumnie prezentuje się w remizie z Golcowej, wzniesionej przy rynku w sanockim Muzeum Budownictwa Ludowego.

Anna Pasternak

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Stary młyn nad potokiem. Woda na młyn – młyn wodny z kołem nasiębiernym w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Białe damy z niezwykłej osady szwedzko-niemieckiej. Strój haczowski w zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

 

Połączenie kościołów wschodniego i zachodniego w jednej świątyni. Cerkiew z Rosolina w Parku Etnograficznym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Chata malowana „na krasno jak u Rusinów” – mawiali ich polscy sąsiedzi…Chyża łemkowska w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Boże Narodzenie w siedemnastowiecznej zagrodzie. Ekspozycja w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Facełyk z kolorowym rogiem. Chusty łemkowskie ze zbiorów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Kuźnie – miejsce towarzyskich spotkań i nowinek ze świata. Dwie kuźnie w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Stół z paką. Stoły skrzyniowe w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Tajemnice Matki Boskiej Sokalskiej i Chrystusa Milatyńskiego. Klocek drzeworytniczy z pierwszej połowy XIX wieku ze zbiorów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Wszechświat na skorupce. Tradycyjne pisanki batikowe w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Młyny wietrzne. Wiatraki z Podkarpacia w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Rękawice z drewnianej formy. Rękawice łemkowskie w zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Kuczka – architektoniczna pamiątka ucieczki Żydów z Egiptu. Dom żydowski z otwieranym dachem w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku