„Koło”, „patyk”, „kafel” – awangarda na banknocie nie do końca zrozumiana.

Najbardziej kontrowersyjny powojenny polski banknot z kolekcji Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju

W październiku 1956 roku pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, czyli najważniejszą osobą w państwie został Władysław Gomułka. „Odwilż październikowa” przyniosła pewne ożywienie w gospodarce, ale też wzrost inflacji. Konieczne więc stało się zaprojektowanie nowego banknotu o nominale 1000 złotych. W obiegu wciąż znajdowała emisja wprowadzona za czasów Bolesława Bieruta przy okazji słynnej złodziejskiej wymiany pieniądza w 1950 roku.

 

W 1959 roku kierownictwo Narodowego Banku Polskiego (NBP) rozpisało konkurs na przygotowanie nowego biletu tysiączłotowego. Do wzięcia w nim udziału zaproszono artystów współpracujących z Państwową Wytwórnią Papierów Wartościowych (PWPW), twórców ilustracji książkowych czy plakatów filmowych. Ostatecznie do realizacji wybrano projekt z wizerunkiem Mikołaja Kopernika w medalionie, zgłoszony przez znanych polskich plakacistów – Juliana Pałkę i Henryka Tomaszewskiego. Banknot ten gotowy był do druku już na początku lat sześćdziesiątych. Wstrzymano się jednak z tą decyzją, ponieważ nastąpiła zmiana prezesa NBP, którego podpis widniał na stronie przedniej. Ostatecznie nowy nominał pojawił się w czerwcu 1966 roku. Jego wprowadzenie stanowiło jeden z elementów rządowych obchodów 1000-lecia państwa polskiego. W obiegu pozostawał do 1978 roku. Realizację tego banknotu należy uznać za przełom w projektowaniu polskich biletów bankowych. Odbiegał on daleko od dotychczasowych emisji socrealistycznych, nie pasował do nich, wnosząc nowoczesność graniczącą z awangardą. W porównaniu z innymi banknotami miał mniejsze wymiary: 150 x 75 milimetrów. Ryt płyty wykonali znakomici graficy ówczesnej PWPW: Edward Konecki – głowa Kopernika na awersie, Jerzy Miller – układ słoneczny na rewersie oraz Jan Moczydłowski – gilosze (ozdobne siatki i linie).

Strona przednia banknotu o nominale 1000 złotych, emisja 29 października 1965 roku, Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju, sygn. MD 630 N, dzięki uprzejmości muzeum

Emisja tego banknotu wzbudziła skrajne oceny. Wielu chwaliło go jako bardzo nowatorski. Inni okazali się bardziej krytyczni. Wyrażano opinie, że projektanci potraktowali go jako formę zabawy. Może dla wielu osób był trudny do zaakceptowania, głównie ze względu na kolorystykę, która w połączeniu z nowatorską formą graficzną daleko odbiegała od ówczesnych standardów. Pojawiły się liczne głosy kojarzące nowy tysiąc złotych z naklejką, banderolą czy biletem wstępu do kina.

Pochlebne opinie banknot zyskał za to w Stanach Zjednoczonych, gdzie uznano, że rozmieszczenie siatki giloszowej na całej jego powierzchni, i to po obu stronach, w połączeniu z odważną, żywą kolorystyką to znakomite i innowacyjne rozwiązanie.

Strona odwrotna banknotu o nominale 1000 złotych, emisja 29 października 1965 roku, Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju, sygn. MD 630 N, dzięki uprzejmości muzeum

Banknot tysiączłotowy z 1965 roku można obejrzeć w galerii stałej polskich banknotów w Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju i mimo upływu lat budzi nadal te same skojarzenia. Jednak wszyscy zwiedzający potwierdzają, że jest on zupełnie inny od papierowych pieniędzy używanych przed jego wprowadzeniem, jak i obecnie.

Okazał się najbarwniejszym, ale i najdroższym, biorąc pod uwagę koszty produkcji, powojennym polskim banknotem. Polacy nazywali go popularnie „koło”, „patyk”, „kafel”.

Jan Bałchan

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Powojenne polskie społeczeństwo zniewolone apatycznym oczekiwaniem. Obraz Kolejka trwa Andrzeja Wróblewskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie

Światło, zieleń, bezpieczeństwo. Pierwsze wrocławskie tysiąclatki w zbiorach Muzeum Architektury we Wrocławiu

Marzenia o Zamku. Koncepcje odbudowy rezydencji królewskiej w powojennej Warszawie

Podwójne urodziny złotego – 1919 i 1924. Jak powstała waluta niepodległej Polski

Bilety skarbowe, czyli pierwsze polskie pieniądze papierowe ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu