W drodze… na stację pocztową

Projekt domu pocztowego z 1836 roku ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Garderoba, spiżarnia, kuchnia, pokój pasażerski czy kancelaria pocztowa to przykłady pomieszczeń znajdujących się w dziewiętnastowiecznych stacjach pocztowych. Były one doskonale znane wszystkim pasażerom podróżującym pocztą, chociaż dziś ciężko nam sobie wyobrazić, jak dokładnie funkcjonowały. Dzięki zachowanym w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu planom domów pocztowych możemy rozwiązać tę zagadkę.

 

Poczta już od XVI wieku świadczyła usługi przewozowe nie tylko listów i paczek, ale także osób. Szybkość przejazdów była niewątpliwie najbardziej znacząca dla podróżujących pocztą, jednak możliwość komfortowego spędzenia czasu podczas postoju i noclegu nie pozostawała dla nich bez znaczenia. Takie wygody zapewniały stacje pocztowe rozmieszczone wzdłuż trasy przejazdu poczty. Mieściły się one w budynkach pocztowych opatrzonych szyldem z herbem pocztowym oraz napisem „Stacya Pocztowa”.

Wykaz potraw, napojów i różnych przekąsek na stacyi pocztowej w Brzeźnicy, 1859, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Dziewiętnastowieczne przepisy pocztowe wyraźnie wskazywały na obowiązek zapewnienia podróżnym czystej, ogrzanej izby z łóżkiem, pościelą i stołem z krzesłami. Ponadto podróżni powinni mieć możliwość spożycia posiłku, o czym świadczy zachowany w zbiorach Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu Wykaz potraw, napojów i różnych przekąsek na stacyi pocztowej w Brzeźnicy z 1 VIII 1859 roku. Dokument o wymiarach 18 x 23 centymetry zawiera 13 pozycji wraz z cenami. Wśród nich znajdują się kawa ze śmietanką i arakiem, herbata, befsztyk, pieczeń, obiad z czterech potraw, piwo, wódka, przekąski, a także wino węgierskie i szampan. Wykaz podpisał Naczelnik Urzędu Pocztowego Pogranicznego w Częstochowie Stanisław Szmitkowski. Ten niezwykle cenny eksponat został przekazany do muzeum przez Główny Urząd Telegraficzny w Warszawie w 1925 roku.

Projekt do wystawienia Domu Pocztowego w Mieście Złoczewie, 1836, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Można zatem stwierdzić, że stacje pocztowe były zarazem urzędem, dworcem dyliżansowym i zajazdem. Dzieliły się na dwie kategorie: stacje przeprzęgowe zwane poczthalteriami zapewniającymi poczcie sprawny i punktualny transport, w tym konie etatowe, oraz ekspedycje zwane pocztwerteriami. Te natomiast miały za zadanie przyjmować, opracowywać i przygotowywać przesyłki do wysłania, a także obsługiwać podróżnych. Ekspedycją kierował ekspedytor, któremu podlegał poczthalter, czyli kierownik stacji przeprzęgowej. Taki układ wynikał z faktu, że ekspedytor był zaprzysiężonym urzędnikiem pocztowym, natomiast poczthalteria stanowiła własność prywatną oddaną poczcie na podstawie odpowiedniego kontraktu. Najczęściej ekspedycje i stacje przeprzęgowe mieściły się w tym samym budynku – pod wspólną nazwą „Stacya Pocztowa”.

Na przeprzęgu, drzeworyt Michała Kluczewskiego według rysunku Henryka Pillatiego, 1876, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

W 1851 roku na terenie Królestwa Polskiego znajdowały się 252 stacje pocztowe. Niejednokrotnie zdarzały się sytuacje przenoszenia stacji zlokalizowanych wzdłuż traktów pocztowych. Wynikało to zwykle z reorganizacji połączeń lub przesunięć tych traktów. Decyzje o otwarciu czy zamknięciu poszczególnych stacji pocztowych były spowodowane przede wszystkim względami ekonomicznymi, a także usprawnieniem transportu poczt, rzadko zmiany następowały w celu zwiększenia komfortu klientom. Domy pocztowe budowano według pewnych szablonów – najczęściej parterowe, z kilkoma frontowymi oknami i wysokimi spadzistymi dachami. Jeden z wielu planów stacji pocztowych możemy zobaczyć na wystawie stałej w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu. Niewielki Projekt do wystawienia Domu Pocztowego w Mieście Złoczewie, miejscowości położonej w obwodzie sieradzkim, obrazuje front parterowej stacji, zdobiony portykiem z czterema kolumnami, szeregiem okien oraz spadzistym dachem. Na planie poniżej przedstawiono rozkład mieszczących się na stacji 13 pomieszczeń. Na osi budynku znajdowały się przedsionek, sień i sionka. Prowadziły one do kolejnych izb, takich jak garderoba, spiżarnia, kuchnia, dwie izby mieszkalne dla poczmistrza, izba czeladna, pomieszczenie na rekwizyty pocztowe, pokój pasażerski oraz kancelaria pocztowa. Opisany dokument o wymiarach 34 x 24 centymetry pochodzi z 1836 roku. Do Muzeum został przekazany przez Główny Urząd Telegraficzny w Warszawie w 1925 roku. Stanowi on niezwykłą pamiątkę, która przybliża nam wygląd oraz charakter funkcjonowania stacji pocztowych w Królestwie Polskim.

Izabela Kupietz

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Poczta, czyli konie rozstawne. Jak spór o spadek przyczynił się do powołania polskiej poczty?
Bezkopertka lub otwartolist. Skąd się wzięła nazwa „pocztówka”?

Bilety skarbowe, czyli pierwsze polskie pieniądze papierowe ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

 

Cała Polska słucha radia! Detefony ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Poczta przyjemna dla ucha, czyli koncert na trąbkę w dyliżansie. Trąbki pocztowe ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

„Polska 1”. Pierwszy polski znaczek pocztowy w zbiorach Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Na szklanym ekranie. Prototyp pierwszego polskiego odbiornika telewizyjnego ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

 

Przejazd w stylu retro, czyli kilka słów o dawnych podróżach. Dyliżans pocztowy ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Uprzejmie donoszę, czyli kilka słów o skrzynkach pocztowych ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Komunikacja elektromagnetyczna telefoniczna, czyli jak rozpoczęła się era rozmów na odległość? Drewniany aparat telefoniczny ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Harmonijna telegrafia Davida Hughesa. Aparat telegraficzny z kolekcji Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu