Stół z paką

Stoły skrzyniowe w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Stół z paką to termin stosowany do określenia stołu skrzyniowego – mebla używanego kiedyś między innymi przez Łemków i Bojków. Dziś wystarczy wybrać się na wycieczkę do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, by podziwiać autentyczne egzemplarze, które znalazły swoje miejsce pod strzechami wiekowych chałup.

 

Stół w tradycji ludowej to domowy ołtarz. Ustawiano go zwykle w tak zwanym świętym kącie. Nie pozwalano układać na nim przedmiotów codziennego użytku. Nie wolno było na stole usiąść, należało traktować go z wielką czcią. Na Boże Narodzenie i Wielkanoc przykrywano go obrusem. Pełnił ważną rolę w obrzędach rodzinnych i wróżbach ludowych. Nie służył natomiast do spożywania posiłków. Na co dzień jedzono przy przenośnych ławkach czy małych, okrągłych stolikach na prostych nogach. Do stołu zasiadano tylko podczas największych świąt.

Stół skrzyniowy z płycinami, XIX/XX wiek, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Spacer po sanockim skansenie pozwoli zauważyć różnorodność wśród stołów używanych na stosunkowo niewielkim terenie. Nogi niektórych przypominają rzymską jedynkę lub literę X, inne nawiązują do form barokowych. Interesujące są stoły z kamiennymi blatami. Natomiast Łemkowie ze środkowej i wschodniej Łemkowszczyzny oraz Bojkowie, czyli ludność zamieszkująca tereny rozciągające się od okolic Dukli, poprzez Beskid Niski, aż do Soliny, korzystali ze stołów skrzyniowych. Trudno jednoznacznie stwierdzić, jaka jest geneza tych mebli. Niektórzy wywodzą je od gotyckich stołów skrzyniowych. Inni uważają, że wykształciły się one z sąsieków, czyli skrzyń na zboże, przy których spożywano posiłki. Wiadomo, że moda na posiadanie stołów skrzyniowych wśród ludności zamieszkującej środkową i wschodnią Łemkowszczyznę przetrwała bardzo długo. Badania prowadzone przez Muzeum Budownictwa Ludowego ujawniły, że warsztaty stolarskie w Jaśliskach i Osieku (miasteczkach w okolicy Dukli i Jasła) realizowały zamówienia na tego typu stoły do II wojny światowej. Stół skrzyniowy to skrzynia na masywnych nogach, w której przechowywano żywność, przykryta ruchomym blatem.

Stół skrzyniowy, koniec XIX wieku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Muzeum posiada w swoich zbiorach dziewięć stołów skrzyniowych. Część z nich stanowi wyposażenie wnętrz w sanockim skansenie. W zasadzie wszystkie są do siebie podobne, różnią się jednak konstrukcją. Niektóre swoim wyglądem przypominają nieco sąsieki na zboże. W cztery masywne słupkowe nogi o kwadratowym przekroju wstawiono poziomo ułożone deski, które przymocowano drewnianymi kołkami. Powstałe w ten sposób ścianki mają około 50 centymetrów wysokości. Całość jest przykryta ruchomym, solidnym blatem.

Stół skrzyniowy, koniec XIX wieku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Skrzynie innych zostały wykonane z jednej szerokiej, gładkiej deski. Bywały też stoły, w których deski tworzące skrzynię wstawiano w ramę prostopadle do blatu. Niestety stołu z takim rozwiązaniem konstrukcyjnym muzeum sanockie nie posiada. Może się jednak pochwalić stołami, w których boki skrzyni są wypełnione płycinami. To nieco nowsze rozwiązanie. W obramowanie powstałe poprzez zamontowanie w słupkach, tworzących nogi, fazowanych listew (ściętych ozdobnie na krawędzi) wstawiono wypukłe płaszczyzny (deska poddana odpowiedniej obróbce stolarskiej).

Stół skrzyniowy z płycinami, początek XX wieku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Na przestrzeni czasu zmieniała się konstrukcja omawianych stołów. Wizualnie stawały się lżejsze, ładniejsze, lecz ich zastosowanie pozostawało takie samo. Używane były przez Łemków i Bojków do momentu wysiedlenia w 1947 roku. Obecnie znajdują się w zbiorach muzealnych. Są nie tylko elementem wyposażenia wnętrz, stanowią także materiał do badań i dokumentowania kultury ludności, której egzystencja została diametralnie zmieniona. 

Anna Pasternak

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Tajemnice Matki Boskiej Sokalskiej i Chrystusa Milatyńskiego. Klocek drzeworytniczy z pierwszej połowy XIX wieku ze zbiorów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Wszechświat na skorupce. Tradycyjne pisanki batikowe w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Boże Narodzenie w siedemnastowiecznej zagrodzie. Ekspozycja w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Białe damy z niezwykłej osady szwedzko-niemieckiej. Strój haczowski w zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku