Facełyk z kolorowym rogiem

Chusty łemkowskie ze zbiorów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

W niektórych częściach Łemkowszczyzny, obok mniejszych, sięgających do połowy pleców chustek, noszono facełyki – duże odświętne chusty z jednym narożem ozdobionym haftem. W Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku znajduje się kilkanaście takich przedmiotów.

 

Łemkowszczyzna to region rozciągający się po obu stronach granicy polsko-słowackiej, poprzez Beskid Niski i Krynicki, sięgający od Osławy i Laborca (Słowacja) na wschodzie po rzeki Białą i Poprad na zachodzie. Z racji różnic, między innymi w ubiorze czy budownictwie, podzielono ten obszar na Łemkowszczyznę wschodnią, środkową i zachodnią.

Facełyk, duża chustka łemkowska z Krempnej, początek XX wieku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. R. Mrozowski

Do II wojny światowej mieszkańcy wspomnianych terenów nosili tradycyjne stroje. Po wojnie ludność łemkowska została wysiedlona i rozproszona. Dla środkowej i wschodniej Łemkowszczyzny był charakterystyczny tak zwany wełyky facełyk. Tę dużą białą chustę wkładano od święta. Na rogu wyeksponowanym podczas noszenia haftowano motywy kwiatowe. Facełyk zawiązywano w oryginalny, dekoracyjny sposób. Narożnik przeciwległy do haftowanego podginano pod spód i zarzucano na głowę. Materiał układano wokół twarzy w ozdobne fałdy, zawiązując zwisające po bokach rogi z tyłu na szyi, ale pod opadającą na plecy chustą. Wyhaftowany narożnik sięgał aż do pośladków. Na facełyk wkładano gorset bądź huńę (rodzaj kurtki). Spod ubrania wystawał ozdobiony róg chusty. Haftowano na nim, najczęściej czerwonymi nićmi, motywy roślinne ułożone w bukiety.

Facełyk, duża chustka łemkowska z miejscowości Grab, 1926, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Wśród zgromadzonych w muzeum sanockim facełyków tylko jeden ma biały haft. Na szczególną uwagę zasługuje jednak chusta pochodząca z miejscowości Kłopotnica (środkowa Łemkowszczyzna). Jest wykonana z cienkiego bawełnianego płótna, wyszyta czerwoną nicią z maleńkimi żółtymi akcentami. Widoczny narożnik wykończono haftowanymi czerwonymi ząbkami (rodzaj wykończenia). W samym rogu znajduje się maleńka gałązka z listkami, a nad nią bukiet kwiatów. Pod nim wyhaftowano monogram właścicielki „Ю M” [„Ju M”] oraz rok 1815. Muzeum posiada jeszcze jeden sygnowany datą facełyk – młodszy od poprzedniego o ponad wiek, pochodzący z miejscowości Grab (środkowa Łemkowszczyzna). Uszyto go z grubszej tkaniny, tak zwanej dymki. Chociaż nosi ślady użytkowania, sprawia wrażenie niedokończonego. W narożniku rozgościł się rozbudowany bukiet wyszyty nićmi w kolorach: czerwonym, granatowym, żółtym, białym. Środki niektórych listków wypełniono kontrastową barwą, inne pozostały puste. W bukiet wkomponowano inicjały „M Ч” [„M Cz”] oraz rok 1928. Na krawędzi narożnika wyhaftowano dwa ząbki. Ostatecznie jednak facełyk obrębiono na maszynie do szycia.

Facełyk, początek XX wieku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Obok tych oznaczonych inicjałami właścicielki chust występują też inne, piękne i godne uwagi. Na niektórych dekorację narożnika da się wpisać w kwadrat, jej elementy są zwarte, a cała kompozycja spływa konsekwentnie do jednego punktu.Inne ozdobiono drobnymi kwiatuszkami, małymi dziurkami, stylizowanymi listkami, które tworząc wzór geometryczny, pokrywają cały narożnik. Jedna z chust szczególnie przykuwa wzrok, wydaje się jakby różna od pozostałych. Prawdopodobnie za sprawą wyhaftowanego motywu oraz ściegu zastosowanego do jego wykonania. Na narożu widać kompozycję złożoną z trzech kwiatów przypominających tulipany z podłużnymi listkami, całość obwiedziono linią ułożoną w zygzak. Facełyk wykończono dookoła białymi frędzlami, a nad nimi wyszyto oryginalny szlaczek. Cały haft wykonano ściegiem łańcuszkowym w kolorze czerwonym.

Facełyk, duża chustka łemkowska z Kłopotnicy, 1815, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Patrząc na naroże chusty, odnosi się wrażenie, że ktoś pracowicie z cienkich łańcuszków ułożył na tkaninie piękny motyw. Często wzór na facełykach stanowi odwołanie do drzewa życia. Chusty zgromadzone w sanockim muzeum są tylko maleńką cząstką obrazująca bogatą kulturę Łemków. Kulturę, której ciągłość zakłóciły wysiedlenia prowadzone w ramach akcji „Wisła”.

Anna Pasternak

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Stół z paką. Stoły skrzyniowe w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Połączenie kościołów wschodniego i zachodniego w jednej świątyni. Cerkiew z Rosolina w Parku Etnograficznym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Białe damy z niezwykłej osady szwedzko-niemieckiej. Strój haczowski w zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

 

Chata malowana „na krasno jak u Rusinów” – mawiali ich polscy sąsiedzi…Chyża łemkowska w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Młyny wietrzne. Wiatraki z Podkarpacia w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Boże Narodzenie w siedemnastowiecznej zagrodzie. Ekspozycja w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku