Tajemnice Matki Boskiej Sokalskiej i Chrystusa Milatyńskiego

Klocek drzeworytniczy z pierwszej połowy XIX wieku ze zbiorów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Na strychu starej chaty we wsi Głębokie koło Rymanowa, podczas penetracji terenu w 1970 roku, wysłannik Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku znalazł dwustronny klocek do odbijania drzeworytów. Według opowieści eksploratora zatykał dziurę w dachu. Klocek zakupiono do zbiorów sanockiego muzeum.

 

Sztuka drzeworytnicza rozwinęła się w Polsce w okresie kontrreformacji, a jej powstanie wiąże się z klasztorami i ośrodkami pątniczymi. Druki rozchodziły się wraz z pątnikami daleko od miejsca powstania. Drzeworyty umieszczane w chłopskich chatach pełniły funkcje dekoracyjną i religijną. Były naklejane bezpośrednio na ścianach izb nad drzwiami i łóżkiem, a nawet na wewnętrznej stronie wieka skrzyni lub drzwiach stajni, czyli tam, gdzie gromadzono najcenniejszy dobytek. Powszechnie wierzono, że wizerunki świętych mają moc ochraniającą domowników, ich dobytek, zwierzęta i plony. Papierowe odbitki były bardzo nietrwałe. Przyklejane w miejscach narażonych na uszkodzenie niszczały i z tego powodu zachowało się ich tak niewiele. Znalezienie klocka drzeworytniczego stanowiło znaczące wydarzenie. Przedmiot mógł być przeniesiony przez wędrującego w celach zarobkowych drzeworytnika. Nie wiemy, gdzie powstał i dlaczego pozostał w małej miejscowości i zupełnie zapomniano o jego funkcji.

Klocek drzeworytniczy, Matka Boska Sokalska, awers, pierwsza połowa XIX wieku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Klocek, wykonany z drewna gruszy ciętego wzdłuż słojów, ma kształt prostokąta o wymiarach 37 x 26,5 x 2,4 centymetrów. Na awersie przedstawia wizerunek Matki Boskiej Sokalskiej, na rewersie – Chrystusa Ukrzyżowanego Milatyńskiego. Obie miejscowości (obecnie na Ukrainie) były położone w dawnym województwie lwowskim – Sokal na północny wschód od Lwowa, Milatyn Nowy – w powiecie Kamionka Strumiłowa. W Sokalu w klasztorze Bernardynów znajdował się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, otoczony szczególnym kultem, Milatyn zaś był miejscowością pielgrzymkową. Rysunek przedstawienia tworzą niewydrążone partie klocka. Po odbiciu daje to czarną kreskę na białym tle. Matka Boska z Dzieciątkiem na lewej ręce jest przedstawiona w półpostaci, w medalionie. Na głowach obu postaci znajdują się bogato zdobione korony, a wokół aureole. Plastyka owalnych twarzy została pogłębiona charakterystycznym cieniowaniem – szrafowaniem. Miękkość fałdów sukni Matki Boskiej i Dzieciątka uzyskano w ten sam sposób – przez rytmiczne układy skośnych kresek. Płaszcz Matki Boskiej zdobią gwiazdki, kwiatki na krótkich, wygiętych łodyżkach, łukowato zwinięty listek i groszkowanie. Ten sam listek odnajdziemy na koronach obu postaci wraz z kwiatami przypominającymi słońce. Szyje otaczają sznury korali. Pośrodku szat biegną dwa ozdobne łańcuchy, a u dołu na sukni Matki Boskiej znajdują się kwiaty i liście, układy równoległych kresek, a w środku krzyżyk. Tło medalionu wypełniają poziome, równoległe linie oraz elementy przypominające liść akantu, a deska wokoło jest groszkowana. W rogach umieszczono po cztery gałązki jodełki, a u dołu – półkolisty pas z napisem: PRAWDZIWE WYOBRAŻENIE P. M. SOKALSKIEJ.

Klocek drzeworytniczy, Chrystus Milatyński, rewers, pierwsza połowa XIX wieku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Na rewersie znajduje się ekspresyjnie przedstawiona scena Ukrzyżowania, jak na obrazie w Milatyniu. Całą płaszczyznę tła wyciętego w kostkę zajmuje krzyż pokryty ułożonymi równolegle liniami falistymi, u góry napis INRI. Postać Ukrzyżowanego ukazano w mocnym zwisie. Z dłoni, prawego boku i stóp dwiema strugami spływa krew. Głowa w cierniowej koronie opada na prawe ramię. Dodatkowym szrafowaniem mocno uwypuklono skręt ciała, napięcie mięśni rąk, anatomię tułowia. U dołu napis: OBRAZ PANA JEZUSA MILATYŃSKIEGO, a w prawym dolnym rogu wycięty motyw jodełki oraz litery „IO”. Może to monogram drzeworytnika. Bardzo dobry rysunek drzeworytu i nagromadzenie detali zdobniczych wskazują na spore umiejętności techniczne drzeworytnika.

W XIX wieku na terenie południowo-wschodniej Polski, w Płazowie koło Cieszacina, działał duży ośrodek drzeworytniczy. Obiekt z Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku ma wiele cech charakterystycznych dla tego ośrodka: nagromadzenie zdobień na szatach Matki Boskiej, motyw w postaci małego, zaokrąglonego, syntetycznego białego listka, a także jodełki, wypełnianie tła rytmicznymi układami drobnych elementów. Mimo to nie można mu przypisać pochodzenia z Płazowa. Miejsce powstania klocka pozostaje tajemnicą…

Danuta Blin-Olbert

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Matka Boska umiera, a Żyd Jefoniasz traci dłonie. Ikona Koimesis w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu

Krwawe łzy „Szamotuł Pani”. O obrazie Matki Bożej Pocieszenia z bazyliki pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia i Świętego Stanisława Biskupa w Szamotułach

Boże Narodzenie w siedemnastowiecznej zagrodzie. Ekspozycja w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Chata malowana „na krasno jak u Rusinów” – mawiali ich polscy sąsiedzi…Chyża łemkowska w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku