Kawałeczek papieru, gumowany na spodzie, ozdobiony z wierzchu rysunkiem i tekstem. Znaczek pocztowy dla jednych stanowi zaledwie niewiele wart dowód uiszczenia opłaty za usługi pocztowe, dla innych to bezcenny skarb i miniaturowe dzieło sztuki będące obiektem wnikliwych studiów. Codziennie wysyłamy miliony przesyłek z naklejonymi na nich znaczkami pocztowymi, ale czy zdajemy sobie sprawę z tego, że ich historia rozpoczęła się 180 lat temu?
Niemalże do połowy XIX wieku opłatę za przesyłkę uiszczał adresat, co narażało pocztę na ogromne straty finansowe, gdyż z powodu sporych kosztów wysyłki listy często wracały do nadawców. Zmiany nastąpiły dopiero po rewolucji pocztowej w Wielkiej Brytanii. Polegała ona na ujednoliceniu opłat, a przede wszystkim na wprowadzeniu innego sposobu regulowania należności. Nowy system przewidywał opłacanie korespondencji przez nadawcę, czego dowodem miał być specjalny znaczek naklejany na przesyłkę. W ten sposób w 1840 roku powstał pierwszy na świecie znaczek pocztowy, nazwany „Penny Black”. Ten cudowny pocztowy środek płatniczy doskonale usprawnił działalność poczty, uprościł jej czynności i przyczynił się do gwałtownego wzrostu korespondencji na całym świecie. Dzięki niemu popularność zdobyły również skrzynki pocztowe, które zaczęto instalować w znacznie większej niż dotąd liczbie, najczęściej na rogach ulic.
Pierwszy polski znaczek pocztowy, zwany „Polska 1”, wydany przez autonomiczne władze Królestwa Polskiego, 1860–1865, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu
Z czasem w ślady Wielkiej Brytanii poszły inne kraje na świecie, a po 20 latach także autonomiczne Królestwo Polskie. Na jego terenie od stycznia 1858 roku używano rosyjskich znaczków pocztowych, które były w obiegu na całym obszarze Rosji. Przełom nastąpił 1 stycznia 1860 roku, kiedy na mocy rozporządzenia Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu zaczęto drukować własny znak opłaty – „Polskę 1”. Wprowadzenie nowego znaczka pocztowego miało na celu ułatwienie kontroli dochodów pocztowych w Kongresówce.
Strona adresowa listu wartościowego opłaconego sześcioma pierwszymi znaczkami pocztowymi z 1860 roku, unikat filatelistyczny, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu
Dwubarwny znaczek „Polska 1” przedstawiał ówczesny herb poczty Królestwa Polskiego: dwugłowego orła rosyjskiego z tłoczonym na piersi Orłem Białym – z przyczyn technicznych prawie niewidocznym. Poniżej znajdował się napis w języku polskim: ,,za łót 10 kop”, co oznaczało, że za list o wadze 1 łuta (około 13 gramów) należało zapłacić 10 kopiejek. To spora opłata jak na tamte czasy (za 10 kopiejek można było kupić na przykład pół kilo wieprzowiny, a dzienny zarobek robotnika fabrycznego wynosił 30–40 kopiejek). Za pomocą polskiego znaczka opłacano korespondencję zwykłą przesyłaną na obszarze całego Królestwa Polskiego, jak również do Rosji. W przypadku korespondencji zagranicznej należało uiszczać opłatę wyłącznie gotówką. Arkusz „Polski 1” zawierał 100 sztuk znaczków tworzących cztery bloki oddzielone od siebie wewnętrznymi marginesami. Łącznie wydrukowano około trzech milionów tych znaczków pocztowych. Były one w obiegu do 1865 roku, kiedy wraz z likwidowaniem przejawów polskości po upadku powstania styczniowego zostały zastąpione znaczkami rosyjskimi.
Pierwszy znaczek pocztowy na świecie, zwany „Penny Black”, wydany przez pocztę brytyjską, 1840, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu
Pierwszy polski znaczek pocztowy traktuje się jako jeden z dowodów patriotyzmu wśród pracowników poczty w okresie zaborów, którzy przy każdej okazji starali się podkreślać swoją odrębność narodową. Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu posiada w swoich ponadmilionowych zbiorach filatelistycznych kilkanaście egzemplarzy „Polski 1”. Do najcenniejszych obiektów należy koperta listu wartościowego, przesłanego z Kalwarii do Warszawy w 1860 roku, z naklejonymi sześcioma pierwszymi polskimi znaczkami „Polska 1”.
Izabela Kupietz
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU