Suchar Napoleona

Zaskakujące skarby Izabeli Czartoryskiej z Domu Gotyckiego w Puławach

Po otwarciu Świątyni Sybilli w Puławach Izabela Czartoryska padła ofiarą własnego sukcesu. Kolekcja tak się rozrastała, że księżnej zaczęło brakować miejsca na dzieła sztuki czy pamiątki po bohaterach nie zawsze związanych z polską historią. Wkrótce trafiły do nowej przestrzeni – Domu Gotyckiego.

Pobierz portret Izabeli Czartoryskiej do wydrukowania!

Ściągnij wzór na koszulkę

 

Zobacz jak zrobić przyprasowankę: film z instrukcją

Malowniczy Dom Gotycki został otwarty w 1809 roku. Stanął nieopodal Świątyni Sybilli, zaprojektował go ten sam architekt, Chrystian Piotr Aigner. Na trzonie ozdobnego klucza wyryto łacińskie motto z Eneidy Wergiliusza. W tłumaczeniu brzmi ono: „Kobieta wodzem chwalebnego czynu”. Tutaj dominowała więc osobista wizja Czartoryskiej, bardziej swobodna i romantyczna w wymowie. Księżną zainspirowała szczególnie podróż do Anglii i Szkocji w 1790 roku. Rodzący się tam romantyzm zawładnął wyobraźnią kolekcjonerki. Z tej wyprawy przywiozła także pierwsze skarby.

Maria Cosway, Portret Izabeli z Flemingów księżnej Czartoryskiej, około 1790, Muzeum Książąt Czartoryskich, Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK

W Domu Gotyckim dzieła artystyczne i obiekty historyczne mieszały się z sentymentalnymi drobiazgami. Wiele z nich tylko symbolicznie wiązało się z jakimś ważnym miejscem czy wybitną postacią, tak jak „gałązka z miejsca, gdzie była Troja”. Podobny charakter miały na przykład pamiątki po Napoleonie, wśród których znalazła się „włosów szczypta” i… suchar, który podobno Bonaparte dostał od Anglików podczas rejsu na Wyspę Świętej Heleny.

Puławy – Domek Gotycki, widok bryły od strony południowej, ok. 1918-1925, Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK

W szafach sąsiadowały ze sobą listy, pióra i ołówki słynnych osób (na przykład Jerzego Waszyngtona), drobne przedmioty należące do europejskich władców (tabakierki, szkatułki, zegarki), relikwie słynnych kochanków (w tym rzekomo Romea i Julii) czy średniowieczne księgi. Ściany zdobiły portrety rodzinne Czartoryskich, ale i zagraniczne arcydzieła, takie jak Dama z gronostajem Leonarda da Vinci czy Portret młodzieńca Rafaela (obecnie zaginiony).

Leonardo da Vinci (1452-1519), Dama z gronostajem - portret Cecylii Gallerani (ok.1473 - 1536), Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK

Sposoby pozyskiwania nabytków były różne. Niektóre transakcje księżna przeprowadzała osobiście lub zlecając pośrednikom konkretne zadanie. Krzesło Williama Szekspira wpadło jej w oko w domu pisarza w angielskim Stratford-upon-Avon, który stał się miejscem chętnie odwiedzanym przez miłośników autora Romea i Julii. Jak zapisała: „za pierwszym spojrzeniem na krzesło Szekspira przyrzekłam sobie, że je jakimkolwiek sposobem dostać muszę, i do Domu Gotyckiego przeniesione będzie”. Właścicielka opierała się ofertom kupna, ale przekonała ją wystarczająco wysoka cena. Księżna zdobyła ostatecznie siedzisko i oparcie, które umieściła w zdobionym futerale z brązu.

Krzesło przypisywane Szekspirowi, Muzeum Książąt Czartoryskich, Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, licencja PD, źródło: strona internetowa MNK

Pamiątki po podróżniku Jamesie Cooku Czartoryska zakupiła od jego siostry (poznanej w Anglii), a na aukcji w Londynie nabyła między innymi… czepek matki Olivera Cromwella. Z Wawelu przywiozła obrazy średniowiecznych mistrzów, odkryte w ruinach kościoła Świętego Michała. Wiele artefaktów pozyskiwała również od znajomych kolekcjonerów z Paryża i Wiednia oraz dzięki kontaktom w Niemczech i Belgii.

Klucz od Domu Gotyckiego w Puławach, 1810, Muzeum Książąt Czartoryskich, Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK

Ciekawe upominki z podróży Czartoryska dostawała także od najbliższych. „Otóż proszę cię bardzo, ale bardzo, żebyś z tymi marmurami, które dla mnie kiedyś przyjdą, kazał na okręt wsadzić i jaką pamiątkę z Rzymu, bądź z Kapitolu, bądź z Panteonu. Ja nie koniecznie żądam czegoś wielkiego, niech to będzie kawałek rogu czy kapitelu, czy płaskorzeźby” – pisała księżna do syna pod koniec 1800 roku. Starożytne i średniowieczne budowle popadały w tym czasie w ruinę i takich działań nie postrzegano jako niszczenie zabytków.

Kordelas z pochwą podróżnika Jamesa Cooka, XVIII wiek, Muzeum Książąt Czartoryskich, Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK

Rzymskie „ułomki” zostały później wmurowane w jedną z elewacji Domu Gotyckiego. Na inną ścianę trafiły fragmenty nagrobków królewskich zebrane przez Czartoryską na Wawelu, a na kolejną – poświęconą w całości Tadeuszowi Kościuszce – kula armatnia spod Racławic czy kamień zabrany z progu domu, w którym przyszedł na świat dowódca insurekcji. W podcieniach budowli zamontowano natomiast drewniane głowy z Sali Poselskiej, uratowane z zamku wawelskiego.

Mistrz Jerzy, Zwiastowanie, 1517, Muzeum Książąt Czartoryskich, Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, licencja PD, źródło: strona internetowa MNK

Czartoryska zgromadziła w Domu Gotyckim kilka tysięcy obiektów; lapidarium na zewnętrznych ścianach liczyło w sumie ponad 300 elementów. Wszystko zostało przez nią starannie wyeksponowane, skatalogowane i opisane. Księżna bardzo dbała również o zdobywanie zaświadczeń autentyczności swoich skarbów, ale nie zawsze dysponowała wystarczającą wiedzą i zdarzały się jej pewne pomyłki. Czasem trudno określić, na ile dany obiekt jest prawdziwy. Czy kawałek tego suchara na pewno leżał na talerzu Napoleona?

Karolina Dzimira-Zarzycka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Twarze polskiej kultury. Cykl "Głowy wawelskie" Xawerego Dunikowskiego z kolekcji Muzeum Rzeźby imienia Xawerego Dunikowskiego, oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie

Czy Tadeusz Kościuszko lubił haftować? Artystyczne zainteresowania Naczelnika

Malarskie wizje początku insurekcji. Obrazy Walerego Eljasza Radzikowskiego z  Muzeum Historycznego Miasta Krakowa i Michała Stachowicza z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

POLSKA Z ŁASKI BOGA WOJNY. OBRAZ Marcella Bacciarellego NADANIE KONSTYTUCJI KSIĘSTWU WARSZAWSKIEMU PRZEZ NAPOLEONA w Muzeum NArodowym w Warszawie

Karla, córka Karola. 104 lata Karoliny Lanckorońskiej

Polak otwiera galerię w centrum Berlina! Atanazy Raczyński i jego kolekcja malarstwa

Wielka sztuka w Dzikowie, czyli artystyczne hobby Walerii Tarnowskiej

Kapłanka przeszłości. Izabela Czartoryska i Świątynia Sybilli w Puławach