Święta ucieka z wieży

Ołtarz Świętej Barbary z kościoła Świętej Barbary we Wrocławiu w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie

Za patronkę obrali ją marynarze, kamieniarze, architekci, murarze, artylerzyści, więźniowie, ale przede wszystkim górnicy. Tym ostatnim była wyjątkowo bliska, ponieważ uciekając z więzienia, miała przecisnąć się przez szczelinę skalną. Wierzyli więc, że chroni od nagłej oraz niespodziewanej śmierci i w swej niebezpiecznej pracy pod ziemią oddawali się pod jej opiekę.

 

Od wczesnego średniowiecza kult świętej Barbary rozprzestrzeniał się w całej Europie, również w Polsce i na Śląsku, gdzie jego rozkwit przypadł na XIII wiek. Pod jej wezwaniem wznoszono kościoły, fundowano ołtarze, odprawiano nabożeństwa, zakładano cechy rzemieślnicze. Powstało wiele wyjątkowych dzieł sztuki. Jednym z najwspanialszych jest bez wątpienia ołtarz pochodzący z kościoła Świętej Barbary we Wrocławiu, znany jako poliptyk Świętej Barbary, dziś w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.

Ołtarz Świętej Barbary z kościoła pod jej wezwaniem we Wrocławiu, część środkowa tryptyku, 1447, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: cyfrowe MNW

Barbara należy do szerokiego grona świętych męczenników wczesnochrześcijańskich. Niestety, nie posiadamy o niej żadnych pewnych informacji. Miała żyć w Nikodemii (dzisiejsza Turcja) na przełomie III i IV wieku i – jeśli wierzyć przekazom – być córką bogatego kupca Dioskura. Kiedy nie chciała wyrzec się wiary chrześcijańskiej, została uwięziona, a następnie skazana na śmierć. Jedna z wersji legendy mówi, że wyrok wykonał jej własny ojciec, za co wkrótce potem spadła nań kara – został śmiertelnie rażony piorunem. Tuż przed śmiercią Barbara miała otrzymać zapewnienie, że nikt, kto ją wspomni, nie umrze bez sakramentów.

Kościół Świętej Barbary we Wrocławiu w 1900 roku, Otto F. Probst, Breslaus malerische Architekturen, Breslau 1900, licencja PD, źródło: Wikimedia Commons

Na Wschodzie kult świętej rozwijał się już od IV wieku, na Zachodzie – od VII wieku. Barbarę zaliczano do tak zwanych 14 świętych wspomożycieli. Wierzono, że pełnili oni „stały dyżur ratowniczy nad światem”. Można było zwrócić się do nich w jakiejkolwiek chwili, w każdej naglącej potrzebie. Odznaczali się wyjątkową skutecznością. Do ich grona należeli między innymi: święty Jerzy, święty Krzysztof, święty Mikołaj czy święta Katarzyna. Wstawiennictwo świętej Barbary miało zapewniać dobrą śmierć, co w średniowieczu rozumiano jako śmierć w stanie łaski, po pojednaniu się z Bogiem.

Ucieczka świętej Barbary z wieży, fragment ołtarza z kościoła Świętej Barbary we Wrocławiu, licencja PD, Wikimedia Commons

W sztuce średniowiecza Barbarę najczęściej przedstawiano z wieżą, w której ją więziono. W murach wieży były trzy okna, co miało przypominać o jej szczególnym przywiązaniu do Trójcy Świętej. Tak też została ukazana na wspaniałym ołtarzu, który powstał w 1447 roku na zamówienie wrocławskiego kościoła pod jej wezwaniem i stanowi najprawdopodobniej dzieło Mistrza Wilhelma Kalteysena z Akwizgranu i Mistrza Marcina. W dni powszednie ołtarz pozostawał zamknięty. Otwierano go wyłącznie w niedziele, ważniejsze święta i w dniu upamiętniającym patronkę.

W czasie II wojny światowej zaginęły skrzydła ołtarza. Dziś możemy oglądać jedynie środkowy fragment, który z kolei podzielono na trzy pionowe części. Pośrodku ukazano Barbarę w otoczeniu świętych Feliksa i Adaukta. Po jej prawej i lewej stronie znajdują się sceny przedstawiające życie i męczeństwo tej świętej. Mamy zatem gniew Dioskura na widok zniszczonych przez córką posążków bożków pogańskich, następnie cudowną ucieczkę Barbary przez ścianę wieży i wreszcie okrutne tortury, które miały zmusić ją do porzucenia wiary: obcięcie piersi oraz wleczenie na śmierć. Nie zachowały się sceny ukazane na skrzydłach, w tym śmierć Barbary poprzez ścięcie mieczem.

Górnicy w strojach galowych świętujący Barbórkę, licencja PD, Wikimedia Commons

Na Śląsku kult świętej rozkwitał nieprzerwanie od XIII wieku i wiązał się z górnictwem. Jednak patronowała ona częściej ołtarzom niż samym kościołom. Zjawisko to można było zaobserwować w całej Polsce. Na przykład w diecezji krakowskiej do końca XVI wieku naliczono 20 kościołów i 22 kaplice pod jej wezwaniem, natomiast ołtarzy – aż 59.

Kult świętej Barbary na Śląsku do dziś dnia pozostaje żywy, podobnie jak samo górnictwo. Górnicy co roku uroczyście obchodzą święto swej patronki, które przypada 4 grudnia i nazywane jest powszechnie Barbórką.

Katarzyna Ogrodnik-Fujcik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Cudownie sklejony dzban i odzyskane mleko. "Cud św. Jana Kantego" Tadeusza Kuntze-Konicza w Muzeum Narodowym w Krakowie

Pastelowa Panna…"Madonna Wiejska" Stanisława Wyspiańskiego z Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Stara księżna na bryle soli. Obraz Jana Matejki Święta Kinga modląca się pośród sądeckich gór w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Chrystus po śmierci zstępuje do piekieł. Ikony "Anastasis" w Muzeum Ikon w Supraślu