Podlaski Wersal jako niemiecki lazaret

Niemiecki szpital polowy „Zamek” na fotografiach ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu   Medycznego w Białymstoku

Działaniom wojennym w każdej epoce i na wszystkich kontynentach zawsze towarzyszyły służby medyczne urządzające między innymi szpitale polowe. Bardzo często do celów leczniczych adaptowano pałace, zamki czy klasztory. Organizację szpitala polowego w czasie I wojny światowej doskonale odzwierciedla kolekcja zdjęć ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.

 

Podlaski lub też polski Wersal to nazwa nadana w XVIII wieku rezydencji hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku przez odwiedzających go gości. W owym czasie główna siedziba hetmana stała się jednym z najznakomitszych przykładów barokowych rezydencji w Europie. Walory pałacu doceniali zarówno królowie polscy, jak i książęta europejscy, przez co nazywano go „hotelem głów koronowanych”. W pałacowych wnętrzach od lat dziewięćdziesiątych XVIII wieku działał także Instytut Akuszerii – jedna z nielicznych na przełomie XVIII i XIX wieku prywatnych szkół położnych. Czasy rozbiorów Rzeczypospolitej oznaczały zmierzch świetności rezydencji Branickich w Białymstoku. Od 1837 roku aż do 1915 roku pałac był siedzibą carskiego Instytutu Panien Szlacheckich.

Szpital polowy 9 Armii niemieckiej w pałacu Branickich w Białymstoku, 1915/1916, Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

W czasie I wojny światowej ponownie dał o sobie znać swoisty genius loci. W 1915 roku do pałacu powróciła medycyna. Prawdopodobnie w sierpniu 1915 roku licząca ponad 150 pokoi paradnych rezydencja została zamieniona na szpital polowy dla 1600 chorych żołnierzy z 9 Armii niemieckiej. W dokumentach placówkę określano jako lazaret „Zamek” numer 9. W pałacu i w sąsiednim dziewiętnastowiecznym budynku – schedzie po carskim Instytucie – mieściły się sale dla chorych, sala dla lekko chorych, apteka, sterylizatornia, sala operacyjna, kuchnia, a także mieszkania dla personelu medycznego. Rozległość rezydencji dawała duże możliwości oddzielenia osób chorych od zdrowych, lekarzy czy pielęgniarek oraz zorganizowania zaplecza gospodarczego. Historię szpitala polowego dokumentuje kolekcja fotografii z Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (UMB).

Prawe skrzydło pałacu Branickich w Białymstoku zamienione na niemiecki szpital polowy, 1915/1916, Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Najstarsze zdjęcia pochodzą z połowy 1915 roku i ukazują personel medyczny oraz pacjentów szpitala stojących na dziedzińcu pałacu. Pierwsza fotografia przedstawia moment dowozu zaopatrzenia przez wozy sanitarne z charakterystycznym symbolem Czerwonego Krzyża. Podczas I wojny światowej bardzo często służby medyczne posługiwały się znakiem tej międzynarodowej organizacji, co zapewniało bezpieczeństwo chorym, jak i lekarzom. Interesujący jest fakt, że w tym czasie Niemiecki Czerwony Krzyż, podobnie jak polski, jeszcze nie istniał. Zachowane zdjęcia doskonale odzwierciedlają wojenną rzeczywistość. Liczni lekarze, personel pomocniczy oraz żołnierze biorą czynny udział w dostawie zaopatrzenia. Wśród tłumu wyróżniają się lekarze ubrani w mundury, mający charakterystyczne czapki z białym denkiem. Niektórzy z nich są ubrani w typowe białe fartuchy wiązane z tyłu. Drugie zdjęcie ukazuje prawe skrzydło pałacu, wykorzystywane do celów mieszkalnych, gospodarczych i administracyjnych szpitala. Na obydwu fotografiach można dostrzec również wiele zmian w architekturze pałacu, dokonanych jeszcze w XIX wieku na potrzeby carskiego Instytutu. Zabudowano kolumnady boczne, zdjęto cały zewnętrzny wystrój rzeźbiarski. Po rozwiązaniu 9 Armii w połowie 1916 roku białostocki pałac ponownie zmienił lokatorów. Na jednym ze zdjęć widać wnętrze obiektu. Na pierwszym piętrze, wskutek połączenia dawnej Sali balowej, apartamentów królewskich i Sali jadalnej, urządzono główną salę dla chorych niemieckiego lazaretu „Zamek” numer 126. Powstała przestrzeń, w której mogło przebywać jednocześnie ponad 50 chorych leżących. Głównym lekarzem dowodzącym był pułkownik Schmidt. Ewidentnie ten szpital przeznaczono dla lekko chorych żołnierzy. Fotografia doskonale odzwierciedla zmiany architektoniczne, jakie zaszły w pałacu podczas zaboru rosyjskiego, a następnie okupacji niemieckiej. Przerobioną z trzech dawnych apartamentów salę dla chorych pozbawiono barokowych sztukaterii, malowidła ścienne zamalowano, a całość przestrzeni jest sterylnie biała.

Główna sala dla chorych niemieckiego lazaretu „Zamek” numer 126, 1916/1917, Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Kolekcja fotografii zachowana w Muzeum Historii Medycyny i Farmacji UMB stanowi bezcenne źródło do badań nad historią jednej z najcenniejszych barokowych rezydencji w Europie – pałacu Branickich w Białymstoku. Lata I wojny światowej należą do najmniej znanych etapów jego dziejów. Zdjęcia niemieckiego szpitala polowego dostarczają dużo ważnych informacji na temat tych czasów.

Magdalena Grassmann

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Pogrzebowy gryf podlaskiego magnata. Podstawka pod trumnę Jana Klemensa Branickiego w Muzeum Narodowym w Krakowie

Obiekt strachu czy sposób na uwolnienie od choroby? Wiertarka stomatologiczna ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Badacz szczątków biskupów z Faras i mumii egipskich, czyli rzecz o profesorze Tadeuszu Dzierżykray-Rogalskim i kolekcji narzędzi antropometrycznych w zbiorach Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Uwolnić od bólu czy doprowadzić do śmiechu? Aparaty do narkozy ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Polska dama, włoski malarz i francuski szyk. "Portret Izabeli z Poniatowskich Branickiej" Marcella Bacciarellego z Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Pasja i promieniowanie. Historia aparatu rentgenowskiego ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Przepisy na wodę leśną, ognie bengalskie i proszki dla koni od zołzy, czyli rzecz o manuale aptecznym ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Białystok woj. podlaskie

Leki, zalecenia lekarskie i humorystyczne wierszyki, czyli sposoby walki ze śmiertelną epidemią grypy sprzed stu lat ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Ślady słynnego lekarza w murach Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Jakub Feliks de Michelis – prekursor nauczania akuszerii w Polsce i nadworny medyk rodu Branickich