Gdyby zapytać kogoś o to, kim był Józef Elsner, zapewne większość odpowiedziałaby: to nauczyciel Fryderyka Chopina. Jednak jego zasługi dla polskiej kultury muzycznej są dużo większe – przez wiele lat był dyrektorem Teatru Narodowego, działał także jako kompozytor. Elsner stał się twórcą polskiego stylu narodowego, co najlepiej widać w jego dziełach scenicznych - m.in. w operze "Król Łokietek czyli Wiśliczanki".

Król Łokietek czyli Wiśliczanki to opera Józefa Elsnera powstała w 1818 r. Tematyką sięga z jednej strony do historii Polski, a z drugiej do życia i obyczajów polskiego ludu wiejskiego. Władysław Łokietek w operze przedstawiony jest  jako sympatyczny król-swojak, który grzechy młodości (umowa z Wacławem II) odkupił pokutą, ukorzył się przed papieżem w Rzymie. Wygnany z ojczyzny powrócił na jej łono, by skutecznie walczyć o dobro państwa. Zapisał się w historii nie tylko jako twórca zjednoczenia państwa polskiego po rozbiciu dzielnicowym, lecz również inicjator przymierza polsko-litewskiego. Bohaterem równorzędnym z monarchą staje się lud, bohater zbiorowy, czyli wiśliczanki, urodziwe, odważne, szlachetne i nastawione patriotycznie mieszkanki z okolic Wiślicy, rezydencji piastowskiej.

Maksymilian Fajans, Józef Elsner,  Biblioteka Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, licencja PD, Wikimedia Commons

W operze tej znajdujemy wielkie bogactwo melodii, czerpanych albo wprost z polskiej muzyki ludowej lub stylizowanych na muzykę ludową. Pełno tu rytmów krakowiakowych i mazurowych, które łączą się z elementami międzynarodowej muzyki symfoniczno-operowej. Pierwiastek historyczny w operze dobrze reprezentuje scena alegoryczna, tzw. scena snu przedstawiająca w kilkunastu kolejno po sobie następujących obrazach "pamiętne zdarzenia z dziejów ojczystych za panowania Łokietka do dnia dzisiejszego". Każdy z tych alegorycznych obrazów zilustrował Elsner odpowiednio dobraną muzyką, która miała symbolizować daną epokę. Stwarzało to jakby wiązankę melodii bądź znanych jako melodie narodowe, bądź zaczerpniętych z oper różnych kompozytorów. Z melodii narodowych odnaleźć możemy: Polonez Kościuszki, Mazurek Dąbrowskiego i Polonez księcia Poniatowskiego.

Wojciech Gerson, Łokietek pod Ojcowem, licencja PD, Lwowska Galeria Sztuki, Wikimedia Commons

Opera doskonale trafiła w gusta Polaków. Jej popularność mogła mieć związek z wykorzystanymi przez Elsnera melodiami ludowymi czy hymnem naszego kraju. Warto też wspomnieć, że jeden z mazurów, Parobczaki od Połańca, zyskał szczególną popularność. Utwór tak bardzo zakorzenił się w polskiej kulturze, że w pewnym momencie praktycznie zapomniano, że pochodzi on z opery Elsnera i zaczęto uważać, że jest to tradycyjna melodia ludowa.

Józef Elsner, uwertura do opery Król Łokietek, czyli Wiśliczanki, 1818, źródło: Youtube

Został on podchwycony również przez Paganiniego, który skomponował wariacje jego temat. Elsner zamknął w tej operze wszystkie usiłowania epoki przedromantycznej wykształcenia opery narodowej, stylu narodowego w oparciu o polską muzykę ludową. Stworzył również bazę, na której rozwinęła się twórczość operowa Moniuszki. 

Paulina Pieńkowska