Polska fasola z orzełkiem

Jak w czasach niewoli pielęgnowano tradycje niepodległościowe, uprawiając roślinę strączkową

W czasach zaborów walka o polskość i bycie Polakiem przeniosła się także do… kuchni. Jednym z przykładów podtrzymywania tradycji narodowych było przygotowywanie potraw z użyciem niepozornego, jak mogłoby się wydawać, nasiona rośliny strączkowej zwanej polską fasolą z orzełkiem.

Omawiany gatunek to karłowata fasola biała, której nasiona cechuje charakterystyczna czerwono-wiśniowa plamka w kształcie orła w koronie. To ten element, przypominający kształtem godło Polski, przyczynił się w XIX wieku do popularyzacji uprawy. Roślina początkowo była znana na terenach wschodnich. Z biegiem czasu fasolka została rozpowszechniona, stając się symbolem patriotyzmu i pragnień niepodległościowych.

Rolę i znaczenie fasolki podkreśliła Anna Rosner: „[…] Jak potrzebna i ważna była ta symbolika i jak ją pielęgnowano, niech świadczy fakt, że po powstaniu styczniowym w wielu regionach dawnych ziem polskich ostentacyjnie hodowano w ogrodach pewien gatunek fasoli tyczkowej, której naturalny wzór (wybarwienie) przypomina orła”.

Polska fasola z orzełkiem, fot. Anna Kornelia Jędrzejewska

Uprawie rośliny towarzyszyła niekiedy tajemnica… Kazimierz Rouppert, botanik, we wspomnieniach opublikowanych w 1923 roku na łamach „Ogrodnika”, pisał: „[…] Będąc małym chłopcem natknąłem się na Kujawach na ciekawą rzecz, która mnie ogromnie przejęła: w Plebance, opodal znanej miejscowości kąpielowej – Ciechocinka, pokazał całemu towarzystwu, bawiącemu tam na wycieczce, właściciel p. Stanisław Gębczyński, całą grządkę fasoli i przyciszonym głosem oświadczył: – To jest polski «szablak z orzełkiem». Dostaliśmy wtedy kilka strąków tej tycznej fasoli i z nabożnem wzruszeniem rozdłubywaliśmy z bratem strąki […]”. Dociekliwy badacz znalazł jeszcze inne miejsca związane z naszą roślinką: „[…] Ciotka moja, Jadwiga Milewska z Rembówka (pod Ciechanowem) zapewniała mnie, że tamtejsza drobna szlachta tradycję polskiej fasoli z orzełkiem przechowywała, a Jerzy Zaleski z Zalesia twierdzi, że tamtejsze włościaństwo fasolę tę zna i uprawia, ale kryło się z nią przed Moskalami, którzy karali za posiadanie ziaren tej fasoli […]”.

Polska fasolka była kojarzona także z powstaniem styczniowym. Rouppert wspominał, że oglądał nasionko z wizerunkiem orła, które znany malarz i badacz historii Stanisław Eliasz-Radzikowski otrzymał od „powstańca z 1863 roku”.

Polskie fasole z orzełkiem lub fasolki niepodległości, fot. Anna Kornelia Jędrzejewska

Fasolkę oczywiście przede wszystkim wykorzystywano w kuchni. Stanowiła składnik potraw. Dodawano ją między innymi do barszczu, była obecna wśród dań wigilijnych. Tym samym świętowanie stawało się okazją do podtrzymywania ducha polskości.

Zainteresowanie i docenienie tradycji kulinarnych jako elementu naszego dziedzictwa kulturowego wpłynęły na wzrost zaciekawienia historią fasolki z orzełkiem. O jej roli i znaczeniu w naszej historii może świadczyć to, że w 2010 roku została wpisana na Listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nadano jej też drugą nazwę: fasola niepodległości.

Fasola jest promowana między innymi poprzez działania grupy Slow Food Kujawsko-Pomorskie. W ramach współpracy wiedzę na temat tej rośliny popularyzowano wśród gości i uczestników wydarzeń oraz programów edukacyjnych organizowanych również w Muzeum Okręgowym imienia Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy oraz w Muzeum Toruńskiego Piernika – oddziale Muzeum Okręgowego w Toruniu.

Anna Kornelia Jędrzejewska

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Toruński ród piernikarski ― Rodzina Weese

Co jadano na dworze Jana III? O potrawach na siedemnastowiecznym stole
Sekret toruńskich pierników. słynnych smakołykach z „piernikowego miasta”