Lublin

Międzynarodowe centrum żydowskiego życia naukowego i religijnego

W powszechnej opinii najważniejszymi centrami życia żydowskiego w Polsce był Kraków, zwłaszcza w okresie staropolskim, i Warszawa – w XIX i XX wieku. Rzadko wspomina się o Lublinie, który od początku XVI wieku, wcześniej niż Kraków, aż do II wojny światowej, był centrum żydowskich studiów religijnych, do którego przybywali żądni wiedzy studenci nie tylko z Polski, ale także spoza jej granic.

Gmina żydowska w Lublinie należała do najbardziej wpływowych w Polsce. Szczególnie ważną rolę zdobyła w XVI wieku, co wiązało się z rosnącą pozycją polityczną i gospodarczą miasta. Lublin znajdował się przy szlaku łączącym Kraków i Wilno, tutaj odbywały się słynne jarmarki i sądził Trybunał Koronny. U schyłku XVI w. w Lublinie po raz pierwszy zebrał się Waad, czyli sejm Żydów polskich.

Nic więc dziwnego, że Lublin stał się ważnym centrum nauki żydowskiej. Tutejsza zamożna gmina miała fundusze, aby wspomagać wybitnych uczonych, zbudować okazałe świątynie – synagogi i utrzymywać szkoły, w których studiowano Talmud (po hebrajsku nauka), który zawiera objaśnienia do Tory, czyli pięciu pierwszych ksiąg biblijnych, stanowiących postawę judaizmu – religii żydowskiej.

Macewa Szlomo Lurii, Stary cmentarz żydowski w Lublinie, fot. K. Schabowicz, licencja CC BY-SA 2.5-2.0-1.0, Wikimedia Commons

W Lublinie urodził się Jakub Polak (1470 – ok.1541), który był pierwszym pochodzącym z Polski talmudystą znanym w Europie. Jego wybitni uczniowie stworzyli w Polsce żydowskie centrum naukowe. Należał do nich Szalom Szachna (? – 1558) urodzony i zmarły w Lublinie, twórca tutejszej szkoły, do której przybywali uczniowie nie tylko z Polski, ale i Niemiec oraz Czech. Rozwój nauki spowodował, że w 1547 r. powstała w Lublinie drukarnia hebrajska. Centrum studiów stała się synagoga Maharszal szul wzniesiona w 1567 r., gdzie nauczał Szlomo Luria (ok.1510–73) i wielu jego wybitnych następców.

Wojny połowy XVII i początku XVIII w.  doprowadziły do osłabienia pozycji miasta. Upadek gospodarczy osłabił też tutejsze centrum naukowe. Na przełomie XVIII i XIX w. Lublin stał się ponownie ważnym ośrodkiem życia religijnego za sprawą Jakuba Icchaka Horowica (1745–1815), jednego z przywódców chasydyzmu – nowego ruchu religijnego, powstałego w XVIII w. Zwolennicy przypisywali mu zdolność przepowiadania przyszłości oraz czynienia cudów, dlatego nazywali go Hahoze mi-Lublin (po hebrajsku Widzący z Lublina).

Ohel Widzącego z Lublina, stary cmentarz żydowski w Lublinie, fot. K. Schabowicz, licencja CC BY-SA 2.5-2.0-1.0, Wikimedia Commons

Po raz kolejny Lublin stał się centrum życia religijnego na skalę międzynarodową w XX w., kiedy w 1930 r. otworzono tu słynną w całej Europe szkołę religijną – „Jeszywas Chachmei Lublin” (po hebrajsku Uczelnia Mędrcy Lublina).

Jeszywas Chachmej Lublin, widok obecny, fot. T. Zugaj, licencja GFDL, Wikimedia Commons

Po II wojnie światowej w budynku jeszywy mieściła się Akademia Medyczna. W 2006 r. budynek powrócił w ręce społeczności żydowskiej. Obecnie znajduje się tam synagoga, sale wystawowe ukazujące dzieje jeszywy oraz hotel.

Hanna Węgrzynek
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Lublin woj. lubelskie
Tykocin. Dom z Gwiazda Dawida
Izrael Poznański. Bezwzględny kapitalista i szczodry filantrop
Renesansowa synagoga w Zamościu
unia Lubelska według Matejki: wiernie oddana czy podmalowana? Obraz w Muzeum Narodowym w Lublinie
Icchok Lejbusz Perec. Ojciec literatury jidysz

Zbrojne powstanie i cud w Świątyni Jerozolimskiej, czyli skąd się wzięła Chanuka

„Bój się Boga! Nie przysięgaj…” Obrady Trybunału Koronnego w Lublinie

Prawosławni goście w gotyckiej kaplicy. Freski z kaplicy Trójcy Świętej w Muzeum Narodowym w Lublinie
Zamość woj. lubelskie
ŻYDOWSKI MALARZ POLSKIEJ HISTORII. KAZIMIERZ WIELKI I ESTERKA ALEKSANDRA LESSERA w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego imienia Emanuela Ringelbluma w Warszawie