Poszukiwanie nowej formuły spektaklu teatralnego

Teatr Cricot (1933–1939) – eksperymenty plastyków na scenie

Wieczory na scenie eksperymentalnego teatru Cricot były jednymi z najważniejszych wydarzeń artystycznych w Krakowie w międzywojniu. Zaskakujący repertuar, pomysłowe dekoracje i kostiumy oraz rozrywka na wysokim poziomie zapewniały grono wielbicieli.

 

Teatr Cricot to jedna z najważniejszych i najbardziej malowniczych inicjatyw teatralnych w Krakowie lat trzydziestych. Został założony w 1933 roku przez grupę przyjaciół, głównie malarzy i rzeźbiarzy. Wykształcenie plastyczne i praktyka założycieli znacząco wpłynęły na charakter poszukiwań nowej formy teatralnej w Cricot. Zwracano szczególną uwagę na dekoracje i kostiumy. Często fragmenty scenografii były ruchome, a elementami ubioru scenicznego stawały się maski albo malunki bezpośrednio na ciałach aktorów.

Projekty kostiumów Henryka Wicińskiego do Snu Kini, 1934, Muzeum Krakowa, źródło: Cyfrowy Thesaurus

Przez sześć lat istnienia Cricot z zespołem współpracowały dziesiątki artystów plastyków, ale także literatów i muzyków. Jednym z najważniejszych członków teatru, jak również jego współzałożycielem został malarz Józef Jarema. W zespole pełnił wiele funkcji – był reżyserem, scenografem, aktorem, autorem dramatów, animatorem. Jego siostra, awangardowa rzeźbiarka i malarka Maria Jarema, także ściśle współpracowała z tym teatrem eksperymentalnym jako aktorka i scenografka. Jej oryginalne pomysły wiązały się między innymi z realizacją koncepcji „uplastycznienia” postaci na scenie, wynikającej z rzeźbiarskiego spojrzenia na trójwymiarową, ruchomą figurę w przestrzeni.

Projekty kostiumów Henryka Wicińskiego do Snu Kini, 1934, Muzeum Krakowa, źródło: Cyfrowy Thesaurus

Scenografem Cricot o radykalnej, oryginalnej wizji teatru plastycznego był rzeźbiarz Henryk Wiciński. Do spektaklu Mątwa (1933), na podstawie dramatu Stanisława Ignacego Witkiewicza, wymyślił kostiumy deformujące ludzką sylwetkę. Znacząco wpływały one na ruch aktorów na scenie, utrudniając pewne gesty i wymuszając inne. Z kolei w Śnie Kini (1934), na podstawie powieści Adama Kadena, zaprojektował kostiumy dzielące ciała aktorów na pół, co miało odzwierciedlać podwójne życie bohaterów. Wymiar plastyczny spektakli Cricot był daleki od realizmu i czerpał z awangardowych prądów w sztuce, jak surrealizm, dadaizm czy konstruktywizm.

Projekty kostiumów i scenografii Henryka Wicińskiego do Mątwy, 1933, Muzeum Krakowa, źródło: Cyfrowy Thesaurus

Ciekawym pomysłem Cricot okazała się formuła wieczorów, na które poza spektaklami składały się koncerty muzyki klasycznej lub jazzowej, recytacja poezji, programy satyryczne z pokazami karykatur czy występy taneczne. Dobór sztuk teatralnych odznaczał się niezwykłym zróżnicowaniem. Cricot wystawiał dramaty klasyków – jedno z najważniejszych spektakli to Wyzwolenie (1938) według dramatu Stanisława Wyspiańskiego, ironicznie polemizujące z polską tradycją teatralną i kołtuństwem. Zespół był też otwarty na twórczość polskich autorów awangardowych, jak Witkacy i Tytus Czyżewski, ale również na francuskich innowatorów dramaturgii. Wielkim powodzeniem cieszyły się też starofrancuska anonimowa farsa czy barokowa opera. Cricot nie kroczył utartymi ścieżkami i nieustannie zaskakiwał eksperymentami w warstwie plastycznej.

Drzewo świadomości Józefa Jaremy w teatrze Cricot, Dom Artystów, Kraków, 1933, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Na ostatni sezon teatru Cricot przypadły przede wszystkim pokazy w Warszawie. Dalsze plany przerwał wybuch II wojny światowej. Po wojnie do nazwy teatru nawiązał Tadeusz Kantor, zakładając w 1955 roku wraz z Marią Jaremą i Kazimierzem Mikulskim teatr Cricot 2.

Karolina Czerska

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Starania o nowy styl polskiego teatru. Reduta (1919–1939) – niepowtarzalny projekt teatralny

Uczynić z teatru lalkowego sztukę nowoczesną i to na najwyższym poziomie. Władysław Jarema – jeden z najważniejszych twórców teatru lalkowego w Polsce