Kolejowa legitymacja pocztowa i czapka urzędnika pocztowego z 1940 roku zajmują szczególne miejsce w kolekcji Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu. Cenne pamiątki po pocztowcach z czasów II wojny światowej przypominają o mniej znanej walce polskiego społeczeństwa przeciwko hitlerowcom.
Na terenach Generalnego Gubernatorstwa działała utworzona przez okupanta Niemiecka Poczta Wschód (Deutsche Post Osten), która przejęła majątek przedsiębiorstwa Polska Poczta, Telegraf i Telefon. Pracujący w Deutsche Post Osten Polacy niejednokrotnie podejmowali konspiracyjną walkę z okupantem, na przykład przejmując listy z donosami czy podsłuchując rozmowy telefoniczne niemieckich funkcjonariuszy w celu ostrzegania polskiej ludności przed aresztowaniami. Po wojnie pocztowcy przekazali do Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu szereg cennych przedmiotów świadczących o ich działalności w tamtym okresie.
Kolejowa legitymacja pocztowa, 1940, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, dzięki uprzejmości muzeum
W utworzonym na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 roku Generalnym Gubernatorstwie, obejmującym ziemie centralnej i południowej Polski, powołano Deutsche Post Osten, czyli Niemiecką Pocztę Wschód. Kierownikiem powstałej 31 października 1939 roku jednostki został doktor Richard Lauxmann. Teren Generalnego Gubernatorstwa podzielono na pięć okręgów pocztowych z siedzibami władz w Warszawie, Lwowie (od 1941 roku), Lublinie, Radomiu, a także w Krakowie, gdzie przy ulicy Wielopole 19 znajdowała się siedziba zarządu. Wielu pracowników łączności nie porzuciło swoich posad, gdyż wprowadzony przez władze niemieckie powszechny obowiązek pracy dotyczył również pocztowców, a samowolna rezygnacja ze służby była traktowana jako sabotaż. Osobom niepodejmującym zatrudnienia groziły aresztowanie i deportacja na przymusowe roboty do Rzeszy. W decyzji o pracy w Deutsche Post Osten niemałą rolę odgrywały względy ekonomiczne, ponieważ dzięki takiej posadzie łatwiej było przetrwać. Ponadto posiadanie legitymacji Deutsche Post Osten umożliwiało poruszanie się na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu posiada między innymi kolejową legitymację pocztową Niemieckiej Poczty Wschód. Wystawiona 24 maja 1940 roku asystentowi pocztowemu w Skarżysku-Kamiennej upoważniała do przejazdu w wagonach pocztowych, pocztowych wagonach dodatkowych, w przedziałach pocztowych oraz do wejścia na stację w celach służbowych. Dokument o wymiarach 10 x 14,5 centymetra zawiera opisy w językach niemieckim i polskim, miejsce na fotografię oraz dwie pieczęcie tuszowe o średnicy 3,5 centymetra z napisem w otoku Deutsche Post Osten Distriktspostleiter Radom, w polu orzeł niemiecki z wieńcem w szponach, w wieńcu – swastyka. Muzeum zakupiło legitymację w 1987 roku od osoby prywatnej. Kolejną cenną pamiątkę stanowi czapka urzędnika pocztowego z czasów okupacji hitlerowskiej. Wykonana z granatowego sukna ze skórzanym daszkiem posiada charakterystyczne wygięcie. Z przodu znajduje się emblemat pocztowy – trąbka z błyskawicami i liście dębu. Można dostrzec również okalające czapkę pomarańczowe wypustki.
Czapka urzędnika pocztowego, około 1940, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, dzięki uprzejmości muzeum
Mimo pracy na rzecz okupanta pocztowcy Polacy podejmowali działania na froncie podziemnej walki. Wykorzystując możliwości, jakie dawała im posada w strukturach Deutsche Post Osten, przejmowali listy z donosami i podsłuchiwali rozmowy telefoniczne. Chociaż poczta dla ludności cywilnej w Warszawie zaczęła działać już pod koniec 1939 roku, często pomoc polskich pocztowców była nieodzowna w utrzymaniu łączności z bliskimi przebywającymi w obozach jenieckich czy z więźniami obozów koncentracyjnych. Obwarowane przez Niemców licznymi obostrzeniami korzystanie z usług pocztowych i telekomunikacyjnych, poprzez stosowanie między innymi surowej cenzury pocztowej, stanowiło problem w swobodnym porozumiewaniu się ludzi.
Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, przechowując i prezentując zwiedzającym pamiątki po łącznościowcach solidaryzujących się z resztą społeczeństwa poprzez podejmowanie niejednokrotnie ryzykownej, konspiracyjnej formy walki, odsłania ważne karty z dziejów II wojny światowej.
Izabela Kupietz
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
