Zagadkowe zabójstwo książęcej małżonki

14 grudnia 1283 roku w Gnieźnie zmarła bezpotomnie młoda, licząca 23 lata, żona księcia wielkopolskiego Przemysła II. Już następnego dnia została pochowana w katedrze gnieźnieńskiej. Śmierć ta była niespodziewana, księżna nie chorowała. Szybko pojawiły się plotki, że Ludgardę kazał zamordować jej małżonek.

Jan Długosz w swych monumentalnych Rocznikach albo Kronikach Sławnego Królestwa Polskiego pisał: „(…) ani książęca powaga, ani ogłoszony zakaz nie potrafiły usunąć z ust i serc ludzkich oceny tego występku”. Dziejopis ten nie miał wątpliwości: „14 grudnia 1283 roku zmarła uduszona przez własnych domowników i służbę księżna Ludgarda, żona księcia Przemysła II. Księcia podejrzewano, że z powodu bezpłodności książęcej małżonki nasłał on pewne osoby dla jej uśmiercenia…”.

Całopostaciowe przedstawienie kobiety i mężczyzny.

Przemysł II i Ludgarda, grafika Antoniego Oleszczyńskiego według przerysu z manuskryptu z Biblioteki Załuskich, Wspomnienia. Część 1. O Polakach co słynęli w obcych i odległych krajach. Opisy i wizerunki, Paryż 1843, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

Historia małżeńska zaczęła się dziesięć lat wcześniej. Ludgarda miała 13 lat, była córką Henryka I Pielgrzyma, księcia meklemburskiego. Przemysł II miał 16 lat i wychowywał się pod kuratelą swego stryja księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego. Prawdopodobnie stryj zaaranżował to małżeństwo. Jego celem był sojusz między Wielkopolską i Meklemburgią. Według wzmianek źródłowych młodzi małżonkowie spodobali się sobie i byli początkowo zgodną parą.

Wnętrze katedry. Starszy mężczyzna w płaszczu klęka na poduszce przed mężczyzną - biskupem, trzymającym nad głową klękającego koronę. Scenie przypatrują się mężczyźni

Koronacja Przemysła II, ilustracja z: Jerzy Samuel Bandtkie, Dzieje Królestwa Polskiego. T. 1, Wrocław 1820, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

Mijały lata, Przemysł II przejął samodzielne rządy, po bezpotomnej śmierci stryja Bolesława Pobożnego został w 1279 roku władcą całej Wielkopolski. Od 1282 roku, czyli od układu w Kępnie, czekał na bezpotomną śmierć Mściwoja II, by objąć po nim władzę na Pomorzu Gdańskim (co nastąpiło w 1294 roku). Projektował układy o przeżycie z innymi książętami dzielnicowymi (w tym okresie bezpotomnie zmarło kilku książąt dzielnicowych, co uprościło scenę polityczną w podzielonej Polsce).

Para w eleganckich strojach na pierwszym planie, w głębi za nimi kroczy kobieta w eleganckim stroju

Przemysł II z Ryksą oraz Ludgarda na ilustracji Kajetana Wincentego Kielisińskiego do tragedii Ludgarda Ludwika Kropińskiego, przed 1842, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

W 1283 roku, po 10 latach, jego małżeństwo z Ludgardą wciąż było bezdzietne. Czy wówczas Ludgarda rozgoryczona oskarżeniami o bezpłodność uciekła w cnotę wstrzemięźliwości? Na rodzinnym dworze w Meklemburgii pielęgnowano pamięć o Ludgardzie jako świętej obrończyni cnót małżeńskich. Ludgarda miała wybrać świętość i broniła trwałości węzła małżeńskiego i dlatego została zamordowana.

Grafika przestawiające popiersie młodej kobiety ujętej w owalu. Na dole podpis Ryheza. kr. Szwedz. żona Przemysł

Teofil Żychowicz, Królowe polskie z dynastyj Piastów (fragment), 1851, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

Przemysł II żenił się jeszcze dwukrotnie. W 1285 roku poślubił królewnę Ryksę, córkę już wówczas zdetronizowanego króla szwedzkiego Waldemara. Z tego małżeństwa narodziło się jedyne dziecko Przemysła II, córka Ryksa Elżbieta, która została żoną Wacława II, króla Czech i Polski. Trzecią żoną została Małgorzata, córka margrabiego brandenburskiego Albrechta III.

Mężczyzna z nożem stoi przy łóżku, w którym śpi mężczyzna.

Wojciech Gerson, Śmierć Przemysława, 1881, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW

Kiedy Przemysł II został podstępnie zamordowany w Rogoźnie w 1296 roku, według wszelkiego prawdopodobieństwa z inspiracji margrabiów brandenburskich, krewnych swego teścia, Małgorzata wróciła do Brandenburgii.  Autor Kroniki oliwskiej napisał, że śmierć króla była karą za uduszenie pierwszej żony.

Pocztówka przestawiająca katedrę w Gnieźnie

Widok na katedrę w Gnieźnie, pocztówka, ok. 1900-1910, Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, licencja PD, źródło: Muzea Wielkopolski

Czy rzeczywiście skrytobójczo zamordowany Przemysł II dopuścił się kilkanaście lat wcześniej skrytobójstwa na żonie? Wielu współczesnych historyków wątpi w prawdziwość tego zarzutu. Także nie wszyscy kronikarze go przyjmowali. Autor Rocznika kaliskiego wspominając Ludgardę dodawał, że „nikt nie potrafi stwierdzić, jaką zmarła śmiercią.”

Krzysztof Kowalewski

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Gniezno czy Giecz czyli skąd pochodzi dynastia?
Dlaczego zginął kanonik Marcin Baryczka?
Poznań woj. wielkopolskie
BEZCZELNY PODSTĘP KRZYŻAKÓW W GDAŃSKU
Gniezno woj. wielkopolskie