14 grudnia 1283 roku w Gnieźnie zmarła bezpotomnie młoda, licząca 23 lata, żona księcia wielkopolskiego Przemysła II. Już następnego dnia została pochowana w katedrze gnieźnieńskiej. Śmierć ta była niespodziewana, księżna nie chorowała. Szybko pojawiły się plotki, że Ludgardę kazał zamordować jej małżonek.
Jan Długosz w swych monumentalnych Rocznikach albo Kronikach Sławnego Królestwa Polskiego pisał: „(…) ani książęca powaga, ani ogłoszony zakaz nie potrafiły usunąć z ust i serc ludzkich oceny tego występku”. Dziejopis ten nie miał wątpliwości: „14 grudnia 1283 roku zmarła uduszona przez własnych domowników i służbę księżna Ludgarda, żona księcia Przemysła II. Księcia podejrzewano, że z powodu bezpłodności książęcej małżonki nasłał on pewne osoby dla jej uśmiercenia…”.
Przemysł II i Ludgarda, grafika Antoniego Oleszczyńskiego według przerysu z manuskryptu z Biblioteki Załuskich, Wspomnienia. Część 1. O Polakach co słynęli w obcych i odległych krajach. Opisy i wizerunki, Paryż 1843, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
Historia małżeńska zaczęła się dziesięć lat wcześniej. Ludgarda miała 13 lat, była córką Henryka I Pielgrzyma, księcia meklemburskiego. Przemysł II miał 16 lat i wychowywał się pod kuratelą swego stryja księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego. Prawdopodobnie stryj zaaranżował to małżeństwo. Jego celem był sojusz między Wielkopolską i Meklemburgią. Według wzmianek źródłowych młodzi małżonkowie spodobali się sobie i byli początkowo zgodną parą.
Koronacja Przemysła II, ilustracja z: Jerzy Samuel Bandtkie, Dzieje Królestwa Polskiego. T. 1, Wrocław 1820, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
Mijały lata, Przemysł II przejął samodzielne rządy, po bezpotomnej śmierci stryja Bolesława Pobożnego został w 1279 roku władcą całej Wielkopolski. Od 1282 roku, czyli od układu w Kępnie, czekał na bezpotomną śmierć Mściwoja II, by objąć po nim władzę na Pomorzu Gdańskim (co nastąpiło w 1294 roku). Projektował układy o przeżycie z innymi książętami dzielnicowymi (w tym okresie bezpotomnie zmarło kilku książąt dzielnicowych, co uprościło scenę polityczną w podzielonej Polsce).
Przemysł II z Ryksą oraz Ludgarda na ilustracji Kajetana Wincentego Kielisińskiego do tragedii Ludgarda Ludwika Kropińskiego, przed 1842, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
W 1283 roku, po 10 latach, jego małżeństwo z Ludgardą wciąż było bezdzietne. Czy wówczas Ludgarda rozgoryczona oskarżeniami o bezpłodność uciekła w cnotę wstrzemięźliwości? Na rodzinnym dworze w Meklemburgii pielęgnowano pamięć o Ludgardzie jako świętej obrończyni cnót małżeńskich. Ludgarda miała wybrać świętość i broniła trwałości węzła małżeńskiego i dlatego została zamordowana.
Teofil Żychowicz, Królowe polskie z dynastyj Piastów (fragment), 1851, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
Przemysł II żenił się jeszcze dwukrotnie. W 1285 roku poślubił królewnę Ryksę, córkę już wówczas zdetronizowanego króla szwedzkiego Waldemara. Z tego małżeństwa narodziło się jedyne dziecko Przemysła II, córka Ryksa Elżbieta, która została żoną Wacława II, króla Czech i Polski. Trzecią żoną została Małgorzata, córka margrabiego brandenburskiego Albrechta III.
Wojciech Gerson, Śmierć Przemysława, 1881, Muzeum Narodowe w Warszawie, licencja PD, źródło: Cyfrowe MNW
Kiedy Przemysł II został podstępnie zamordowany w Rogoźnie w 1296 roku, według wszelkiego prawdopodobieństwa z inspiracji margrabiów brandenburskich, krewnych swego teścia, Małgorzata wróciła do Brandenburgii. Autor Kroniki oliwskiej napisał, że śmierć króla była karą za uduszenie pierwszej żony.
Widok na katedrę w Gnieźnie, pocztówka, ok. 1900-1910, Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, licencja PD, źródło: Muzea Wielkopolski
Czy rzeczywiście skrytobójczo zamordowany Przemysł II dopuścił się kilkanaście lat wcześniej skrytobójstwa na żonie? Wielu współczesnych historyków wątpi w prawdziwość tego zarzutu. Także nie wszyscy kronikarze go przyjmowali. Autor Rocznika kaliskiego wspominając Ludgardę dodawał, że „nikt nie potrafi stwierdzić, jaką zmarła śmiercią.”
Krzysztof Kowalewski
