„Nie wstydzę się przyznać, że nie tylko płakałem nad książką, ale szlochałem tak, jakby moje serce pękało. Miałem powyżej 12 lat, kiedy miało to miejsce" pisał słynny burmistrz Chicago, Carter Henry Harrison w 1888 roku, wspominając ze wzruszeniem swoje przeżycia związane z lekturą powieści „Tadeusz z Warszawy" Jane PoRter. Refleksje wywołała w nim wizyta w Wilanowie, miejscu akcji znacznej części powieści, która w XIX wieku cieszyła się w krajach anglosaskich gigantyczna popularnością.
Tadeusz z Warszawy to czterotomowa angielska powieść autorstwa Jane Porter napisana pod wpływem opowieści brata autorki o Tadeuszu Kościuszce, którego ten spotkał osobiście, poświęcona losom fikcyjnego Tadeusza Sobieskiego, wnuka króla Jana III. Napisana z dużą dbałością o realia historia młodego arystokraty, uczestnika najważniejszych wydarzeń insurekcji kościuszkowskiej, sporo miejsca poświęca takim wydarzeniom, jak rzeź Pragi czy wkroczenie do miasta wojsk rosyjskich, przedstawionym niezwykle sugestywnie. Tadeusz z Warszawy został wydany w 1803 roku, odnosząc wielki sukces mierzony 17 wydaniami do 1880 roku w samej tylko Wielkiej Brytanii, nie licząc edycji amerykańskich, niemieckich czy francuskich.
Strona tytułowa powieści Jane Porter, Thaddeus of Warsaw : a tale founded on Polish heroism, New York, ok. 1910, University of California, licencja PD, źródło: HathiTrust Digital Library
Dzieło Potter miało duży wpływ na kształtowanie się wyobrażenia o Polsce okresu zaborów. Tadeusz z Warszawy z sukcesem wykorzystywał mity związane z postaciami Jana III i Tadeusza Kościuszki, wzmacniając ich, już wielką, popularność na Zachodzie. Świadczą o tym m.in. relacje Brytyjczyków i Amerykanów odwiedzających w XIX wieku pałac w Wilanowie.
Podróżnik ukrywający się pod pseudonimem Robert Ramble wspominał, że „pióro panny Porter, w jej Tadeuszu z Warszawy" uczyniło wizytę jego w Warszawie 1819 roku czymś wyjątkowym. John Lloyd Stephens, amerykański dyplomata, pisał w swej poczytnej relacji z podróży po Europie, że Tadeusz był bohaterem jego dzieciństwa. Stephens stawiał go w jednym szeregu ze Stanisławem Augustem, Janem Sobieskim i Tadeuszem Kościuszką. Dla jego rodaka, słynnego poety Bayarda Taylora, Wilanów był tyleż siedzibą króla Jana III, co jego fikcyjnego powieściowego prawnuka. W swoich wspomnieniach z podróży do Rosji i Grecji, wspominając, że chciał odwiedzić Wilanów, poeta odwołał się nie do postaci króla, lecz do powieści Jane Porter, obficie ją cytując. W 1876 roku pewien podróżny zadecydował o zatrzymaniu się w Warszawie ze względu na możliwość „przywoływania, tak daleko jak to możliwe, scen" z powieści Jane Porter, zaś Amerykanin Louis E. Van Norman rozdział swojej książki Poland: The Knight Amongst Nations poświęcony Tadeuszowi Kościuszce, zatytułował po prostu Prawdziwy Tadeusz z Warszawy.
Portret Jane Portret zamieszczony w jej powieści The pastor’s fire-side: a biographical romance, London, 1846, Houghton Library, Harvard University, licencja PD: źródło: Wikimedia Commons
Postać Tadeusza wpłynęła tak silnie na wyobrażenia Brytyjczyków o Polakach, że jeden z nich pisał podczas powstania styczniowego: „Według popularnego w Anglii przekonania istnieją dwa rodzaje Polaków – Polak, który jest gotów umrzeć za swój kraj, i Polak, który czmychnie z twoim parasolem, jeśli zostawisz go samego w holu – Polak pokroju Tadeusza z Warszawy i Polak z policyjnych raportów".
Przemysław Deles
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
