POPIOŁY

PYTANIE O POLSKIE BOHATERSTWO

Popioły Andrzeja Wajdy, będące adaptacją powieści Stefana Żeromskiego, mocno podzieliły publiczność oraz krytykę. Spór dotyczył sposobu ukazania bohaterstwa Polaków, walczących pod dowództwem Napoleona Bonaparte. Niektórzy odbierali je jako bohaterszczyznę – bezmyślną, źle pojętą odwagę, graniczącą z brawurą, której towarzyszyły akty okrucieństwa.

Fabuła rozpoczyna się latem 1797 r. Książę Jan Gintułt w trakcie podróży po Włoszech obserwuje obdartych żołnierzy z Legionów Polskich, śpiewających Mazurka Dąbrowskiego. Po powrocie do kraju Gintułt spotyka młodego szlachcica Rafała Olbromskiego (w tej roli Daniel Olbrychski), którego czyni osobistym sekretarzem. W Warszawie Rafał zapoznaje się z masonerią i wdaje w tragiczny romans z żoną generała de With – Heleną (Pola Raksa). Na jego drodze staje również dawny znajomy Krzysztof Cedro (Bogusław Kierc). Po kłótni, każdy z przyjaciół na własną rękę zaciąga się do polskich oddziałów. Rafał bierze udział w bitwie pod Raszynem oraz o Sandomierz, zaś Krzysztof uczestniczy w szturmie na hiszpańską Saragossę oraz w szarży pod Somosierrą. Przychodzi rok 1812. Rafał zajmuje się odbudową spalonego domu ojca w Tarninach, zaś Cedro bierze udział w rosyjskiej kampanii Napoleona. W trakcie zimowego odwrotu wojsk napoleońskich spod Moskwy przyjaciele mijają się: niewidomy Rafał stoi w śniegu przy drodze, którą podąża Cedro za cesarzem.

Daniel Olbrychski i Andrzej Wajda podczas Lubuskiego Lata Filmowego, ok. 1970,  za: M. Skarbek, Ziemia Lubuska, 1973, licencja PD, Wikimedia Commons

Narracja filmowych Popiołów koncentruje się na losach dwóch fikcyjnych postaci, ukazanych na tle wielkich starć z okresu wojen napoleońskich (oblężenie Mantui, tłumienie buntów na San Domingo), z których dwa – Somosierrę oraz odwrót Napoleona z Rosji – Wajda dodał, by wzmocnić efekty batalistyczne. Jednakże główne pytanie, stawiane w tej adaptacji, dotyczy sensu walki „za wolność naszą i waszą” u boku Bonapartego oraz słuszności narodowych zrywów. Rafał i Krzysztof to młodzi ludzie uosabiający polskie zalety i wady: porywczość, emocjonalność, zażarty patriotyzm, skłonność do poświęceń, brawurę, ale też brak stabilizacji, ciągłą potrzebę wyzwań. Reżyser ukazał dramat ich zawiedzionych nadziei oraz straconych złudzeń. Jednocześnie obraz walczących Polaków nie jest w  filmie koloryzowany – ich czyny to często wyraz bezmyślności, a nawet okrucieństwa, przez co zarzucano Wajdzie antypolskość.

Sandomierz – kościół św. Jakuba i klasztor dominikanów, licencja PD, Wikimedia Commons

Wątpliwości nie wzbudzały natomiast duże walory artystyczne filmu, a w szczególności widowiskowe sceny batalistyczne, zrealizowane z pomocą jednostek armii bułgarskiej oraz trzech stadnin koni. Niemałą trudność sprawiła twórcom również rekonstrukcja dworów, które trzeba było odtworzyć w całości.

Film kręcono w Walewicach, Wyszogrodzie oraz w Bułgarii. Sceny szturmu na Sandomierz (walki stoczonej przez wojska Księstwa Warszawskiego z Austriakami w dniu 17 maja 1809 roku) powstawały w autentycznych plenerach. W sandomierskim kościele pw. św. Jakuba filmowy książę Gintułt błaga dowódcę, generała Michała Sokolnickiego, o oszczędzenie tej pięknej świątyni. Zdjęcia realizowano także w klasztorze Dominikanów oraz pod murami miejskimi Sandomierza.

Program obowiązkowy: Andrzej Wajda o filmie "Popioły" źródło: YouTube

Popioły uznawane są za ostatni film tzw. szkoły polskiej, będący – zdaniem Zygmunta Kałużyńskiego – jej podsumowaniem, które dało „monumentalną pełnię i perspektywę historyczną, jakiej jej dotychczas brakowało”.

Adam Wyżyński

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Ziemia Obiecana. Jak bez pieniędzy zbudować fabrykę
Galop koni, brzęk szabel, salwy armatnie. Symfonia Karola Kurpińskiego
FARMAZON W PEŁNEJ KRASIE. "PORTRET LUDWIKA OSIŃSKIEGO" Antoniego Brodowskiego w MUZEUM NARODOWyM W WARSZAWIE
PODARUNEK KSIĘCIA WARSZAWSKIEGO. TABAKIERA FRYDERYKA AUGUSTA W MUZEUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
Spektakularna śmierć księcia Józefa Poniatowskiego Kopie obrazu Horacego Verneta w zbiorach polskich oraz zaskakujące dzieje oryginału
POLSKA Z ŁASKI BOGA WOJNY. OBRAZ Marcella Bacciarellego NADANIE KONSTYTUCJI KSIĘSTWU WARSZAWSKIEMU PRZEZ NAPOLEONA w Muzeum NArodowym w Warszawie
Warszawa woj. mazowieckie