Wisła od kuchni. Film Aleksandra Forda i Jerzego Zarzyckiego "Ludzie Wisły"

Akcja większości polskich filmów powstałych w dwudziestoleciu międzywojennym toczyła się w pałacach, na salonach lub co najmniej w zamożnych domach. Jednym z nielicznych wyjątków jest film "Ludzie Wisły", którego bohaterowie to zwykli ludzie z nizin społecznych: pracownicy wiślanej żeglugi towarowej.

 

Akcja filmu została oparta na powieści Heleny Boguszewskiej i Jerzego Kornackiego pod tytułem Wisła. Opowiada losy szyprów i flisaków pływających tratwami i barkami po Wiśle. Ich życie codzienne jest bardzo trudne. Ania, córka szypra, zakochuje się w portowym złodzieju Aleksym. Gdy dowiaduje się o tym jej ojciec, uznaje to za hańbę i wyrzuca dziewczynę z domu. Siostra Ani, Julcia wraz z mężem muszą opuścić barkę, na której żyją, a nie stać ich na kupno własnej. Kiedy ciężko chora Julcia umiera, jej mąż próbuje odebrać sobie życie. Stara szyperka Matyjaska ma problemy z pozyskaniem zamówień na transport, ponieważ jej barka jest już mocno zniszczona i nie wzbudza zaufania klientów. Aby zdobyć pieniądze na zakup nowej, zaczyna szantażować swego męża bigamistę.

Jerzy Pichelski (Aleksy) i Ina Benita (Ania) w filmie Ludzie Wisły, Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

Film Ludzie Wisły pod wieloma względami wyróżnia się na tle ówczesnej produkcji filmowej. Jego tematyka była jak na tamte czasy bardzo nietypowa. Reżyser Aleksander Ford już od początku lat trzydziestych realizował takie właśnie zaangażowane społecznie filmy. Jeden z jego największych sukcesów to Legion ulicy z 1932 roku, opowiadający o warszawskich gazeciarzach, głośny był także fabularyzowany dokument Droga młodych z 1936 roku, o sanatorium dla żydowskich dzieci chorych na gruźlicę i budowanej w nim społeczności.

Jerzy Pichelski, fotografia portretowa, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Drugi reżyser Ludzi Wisły to Jerzy Zarzycki, jeden z założycieli legendarnego stowarzyszenia START, propagującego podniesienie poziomu artystycznego polskiej produkcji filmowej. Wśród twórców Ludzi Wisły znalazły się osoby związane z kręgami awangardowymi, co wpłynęło chociażby na wysoce artystyczne zdjęcia plenerowe ukazujące piękno Wisły. Już pierwsza scena filmu, kiedy Ania przeskakuje z barki na barkę, następnie biegnie portowym wybrzeżem i znów zręcznie skacze po kolejnych barkach, robi duże wrażenie. Została nagrana jako jedno długie ujęcie, a kamera przez cały czas podąża za bohaterką. Szczególnie ciekawe są sceny z udziałem Matyjaski. Większość jej zbliżeń nakręcono z nieco niższej perspektywy, co potęguje bezwzględny i apodyktyczny charakter tej postaci.

Marian Trojan, Kazimierz Gella i Ina Benita w filmie Ludzie Wisły, Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

Główną parę ekranową zagrali Ina Benita (Ania) i Jerzy Pichelski (Aleksy). Oboje mieli już ugruntowaną pozycję w polskim świecie filmowym. Pichelski był jednym z najpopularniejszych amantów, natomiast Benita – wówczas właściwie jedyny w Polsce wamp, choć w tym filmie zagrała rolę o innym charakterze. Wspaniała kreacja Stanisławy Wysockiej sprawiła, że drugorzędna postać Matyjaski właściwie wysuwa się na pierwszy plan.

Ina Benita jako Anna, siostra Julci w w filmie Ludzie Wisły, Narodowe Archiwum Cyfrowe

W filmie jest bardzo mało scen we wnętrzach. Niemal cała akcja toczy się w plenerach, z których większość została nakręcona na Wiśle. W niektórych scenach możemy zobaczyć nadwiślańskie miasta i miasteczka, między innymi Sandomierz, Zawichost, Kazimierz Dolny i Płock. Unikatowe są fotografie warszawskiego Portu Praskiego, a także prawdopodobnie jedyne zachowane przedwojenne zdjęcia toruńskiego bulwaru, mostu i Starego Miasta.

Film Ludzie Wisły, 1938, źródło: Youtube

W 2012 roku film został odrestaurowany cyfrowo przez ówczesną Filmotekę Narodową (obecnie Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny). Dziś, ponad 80 lat od premiery, jest rzadkim i ciekawym przykładem próby zerwania z szablonowymi rozwiązaniami i lansowania kina artystycznego w latach trzydziestych XX wieku.

Michał Pieńkowski

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Product placement w stylu retro. Komedia Michała Waszyńskiego "ABC miłości"

Z anteny radiowej na srebrny ekran. Komedia Michała Waszyńskiego "Będzie lepiej"

 

Podziemny patriotyzm. Film Jerzego Gabryelskiego "Czarne diamenty"

Superprodukcja pod chmurami. Film Leonarda Buczkowskiego Gwiaździsta eskadra

 

Emancypacja na wesoło. Komedia Jana Fethkego "Irena do domu!"

SKANDAL SPRZED LAT NA SREBRNYM EKRANIE. Film „Ludzie bez jutra” Aleksandra Hertza ze zbiorów Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego

Morze w kinie. Film Leonarda Buczkowskiego "Rapsodia Bałtyku"

Prawie jak morze. Film "Morze Wileńskie" Jakuba Joniłowicza

Dźwiękowe kino nieme. Film "Niebezpieczny romans" w reżyserii Michała Waszyńskiego

Film prawie zaginiony. "Pałac na kółkach" w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego

Pani minister tańczy. Film Juliusza Gardana

Potop w kinie. Film Edwarda Puchalskiego "Przeor Kordecki – obrońca Częstochowy"

Od oburzenia matron po uwielbienie tłumów. O kinematografii polsko-żydowskiej w międzywojniu w albumach Feliksa Matuszelańskiego ze zbiorów Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN