Architektura klasycystyczna

Cechy stylu

W roku 1709 w okolicy Neapolu przypadkowo wydobyto spod ziemi fragmenty rzymskich posągów i kamieni z wyrytymi inskrypcjami. Były to pozostałości po starożytnym mieście Herkulanum. Czterdzieści lat później prace wykopaliskowe odsłoniły fragmenty zasypanych przez popiół wulkaniczny Pompejów. Oba miasta zostały zniszczone podczas wybuchu wulkanu Wezuwiusz w 79 roku. Dokonane pod Neapolem odkrycia wstrząsnęły światem nauki, sztuki i architektury.

W epoce oświecenia ważnym elementem obyczaju europejskich elit były podróże, podczas których poznawano zabytki kultury antycznej. Podziwiano ślady dawnych cywilizacji ― wielkie wrażenie wywierały na zwiedzających pozostałości klasycznych świątyń. Relikty antyku poddano badaniom naukowym. W 1764 roku Niemiec Johann Winckelmann wydał Dzieje sztuki starożytnej. Opisał w tej pracy między innymi zachowany dorobek artystyczny Greków i Rzymian. Wkrótce w architekturze i sztuce nastąpił wielki zwrot ku starożytności. Narodził się klasycyzm.

Panorama wykopalisk w Herkulanum, fot. Xtreambar(talk), 2010; licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Architektura klasycystyczna nawiązywała do wzorów greckich lub rzymskich świątyń. Znaczącą rolę odgrywała symetria. Budowle wznoszono na planie prostokąta lub koła. Charakterystycznym elementem był portyk, czyli rodzaj otwartej przybudówki przed wejściem do budynku, wspartej na kolumnach, posiadającej szczyt (przyczółek) w kształcie trójkąta. Dekoracje były zazwyczaj oszczędne ― przeważały klasyczne girlandy, wazy, rozety, liście palmowe ułożone w wachlarz, czy liście akantu. Monumentalny, elegancki styl pasował zwłaszcza do rezydencji i gmachów użyteczności publicznej.

Łazienki Królewskie w Warszawie, Pałac na Wodzie, fot. Puchaczka, 2014, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Klasycyzm zagościł w Polsce dzięki królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu (1764−1795), który chętnie zapraszał do kraju znakomitych architektów i artystów z Włoch i Francji. Ozdobą monarszej rezydencji ― Łazienek ― był Pałac na Wyspie, przebudowany według projektu Dominika Merliniego i Jana Christiana Kamsetzera. Zachwycający delikatnością i harmonią pałac stanowi jedno z najwspanialszych osiągnięć sztuki europejskiej tej epoki. W parku łazienkowskim powstały jeszcze inne klasycystyczne budowle, na przykład Teatr na Wyspie (obecnie Amfiteatr) i Stara Pomarańczarnia.

Kościół ewangelicko-augsburski św. Trójcy w Warszawie, fot. Marcin Białek, 2009, licencja CC BY-SA 4.0 pl, Wikimedia Commons

Na przełomie XIX i XX wieku portyki kolumnowe, eleganckie, harmonijne fasady oraz nawiązujące do starożytnych wzorców dekoracje zaczęły pojawić się w magnackich pałacach i szlacheckich dworkach.

Wybitnym przykładem architektury sakralnej jest kościół zbudowany w latach siedemdziesiątych XVIII wieku dla gminy ewangelicko–augsburskiej w Warszawie. Zaprojektowany przez Szymona Bogumiła Zuga, ma kształt potężnego walca, nakrytego ogromną kopułą z latarnią.

Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu (obecnie Ratusz warszawski), fot. Szczebrzeszynski, 2011, licencja PD, Wikimedia Commons

Po styl klasycystyczny, spektakularnie podkreślający powagę gmachów publicznych, chętnie sięgano w okresie konstytucyjnym Królestwa Kongresowego (1815–1830). W tym czasie w Warszawie powstały: monumentalny pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu przy placu Bankowym, pałac Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Pałac Staszica) na Nowym Świecie, czy Teatr Wielki przy placu Teatralnym (wszystkie wg projektu Antonia Corrazziego). Przebudowany, według projektu Piotra Christana Aignera, pałac Koniecpolskich ― Radziwiłłów stał się rezydencją namiestnika Królestwa (obecnie siedziba Prezydenta RP). Nawet wznosząc znacznie mniejsze budowle, nadawano im „modny” wygląd. Przykładem mogą być warszawskie rogatki, w których urzędnicy pobierali opłaty drogowe od osób przybywających do miasta.

Pałac Staszica, fot. harum, 2007; licencja PD, Wikimedia Commons

Trudno wyobrazić sobie klasycyzm bez monumentalnej rzeźby. Powaga i elegancja, nawiązujące do antyku, znalazły swoje najlepsze odzwierciedlenie w dwóch pracach Duńczyka Bertela Thorwaldsena: pomniku Mikołaja Kopernika (przed Pałacem Staszica) i konnym posągu księcia Józefa Poniatowskiego (obecnie przed Pałacem Prezydenckim).

Pałac Prezydencki (dawniej: Koniecpolskich, Radziwiłłów, Namiestnikowski), fot. Marcin Białek, 2011; licencja CC BY-SA 3.0

Najwybitniejsze dzieła architektury i sztuki ziem polskich z przełomu XVIII i XIX wieku są świadectwem smaku artystycznego, ambicji i możliwości artystów, budowniczych, a przede wszystkim fundatorów powstałych w tych czasach obiektów.

Ewa Olkuśnik

Powrót
drukuj wyślij facebook
Architektura gotycka cechy stylu
Warszawa woj. mazowieckie
Architektura modernistyczna. cechy stylu

Przyroda i stylizowane ruiny jako sceneria widowisk. Teatr Na Wodzie – jedna z najbardziej niezwykłych scen i widowni w Polsce

Architektura Romańska cechy stylu
Architektura Renesansu Cechy Stylu
Pomnik księcia Józefa przed Pałacem Prezydenckim
Pałac Kronenberga w Warszawie
Architektura baroku cechy stylu
Król w stroju koronacyjnym. Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego pędzla Marcella Bacciarellego w Zamku Królewskim w Warszawie