Nie tylko księżna Daisy

Historia zamku Książ w Wałbrzychu

8 grudnia 1891 roku w Londynie królowa Wiktoria pobłogosławiła świeżo upieczonych małżonków: poważnego Jana Henryka XV von Hochberga i uroczą Marię Teresę Cornwallis West. Panna młoda miała przejść do historii jako księżna Daisy i być kojarzona przede wszystkim ze swą wspaniałą rezydencją na Dolnym Śląsku – zamkiem Książ. Do tego stopnia uczyniła zamek swoim, że dziś mało kto pamięta o jego piastowskich początkach. Sama Daisy nie zapomniała. Swemu najmłodszemu synowi dała na imię Bolko.

 

Pierwszym panem na Książu był Bolko I Surowy (1252/1256 – 9 listopada 1301), książę świdnicko-jaworski, wielki budowniczy zamków. Jego synowie, Bernard Stateczny i Henryk I jaworski kontynuowali dzieło ojca. Za jego przykładem w dokumentach występowali jako władcy Śląska i panowie na Fürstinbergu. Fürstinberg, ich rodowa siedziba, to dzisiejszy zamek Książ – jedna z warowni w systemie obronnym przed zakusami władców Czech. Pierwsza pisemna wzmianka o nim pochodzi z lat 1288–1292. Linia Piastów świdnicko-jaworskich wygasła na wnuku i imienniku Bolka I, Bolku II Małym, który również wniósł swój wkład w budowę zamku. Po jego śmierci księstwo przeszło na własność korony czeskiej.

Zamek Książ w 1738 roku, fragment grafiki Friedricha Bernharda Wernera, licencja PD, Wikimedia Commons

W latach osiemdziesiątych XV wieku właścicielem zamku został król Węgier Maciej Korwin. Z inicjatywy dowódcy jego wojsk, kapitana Georga von Steina, Książ zaczął zmieniać charakter z obronnego na mieszkalny. Z tego czasu pochodzi tak zwane Skrzydło Macieja, południowa część zamku nazwana tak na cześć króla.

Następnie Książ stał się własnością króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka, który przekazał go wraz z przyległymi dobrami swemu kanclerzowi. 11 czerwca 1509 roku całość nabył Konrad I von Hochberg, przedstawiciel rodu, w którego posiadaniu zamek pozostawał do wybuchu II wojny światowej. Co ciekawe, do 1714 roku Hochbergowie stosowali pisownię nazwiska bez „ch”. W swej długiej historii doczekali się kolejno tytułów: hrabiowskiego i książęcego. Sam Książ na mocy cesarskiego postanowienia stał się dziedziczną własnością rodziny 5 kwietnia 1605 roku.

Zamek Książ dzisiaj, zdjęcie dzięki uprzejmości Dariusza Sekuły

Wiek XVII przyniósł tak zwaną pierwszą wielką przebudowę zamku, za którą stał Konrad Ernst Maximilian von Hochberg. Wzniesiono wówczas Dziedziniec Honorowy, reprezentacyjne skrzydło barokowe oraz oficyny, łaźnię, budynek bramny i bibliotekę. Powstał również pawilon letni na Wzgórzu Topolowym – przyszłe rodzinne mauzoleum. Na przełomie XVIII i XIX wieku na terenie parku zamkowego wzniesiono sztuczną ruinę zwaną Starym Książem.

Bolko I Surowy, rekonstrukcja barwna nagrobka w opactwie w Krzeszowie, licencja PD, Wikimedia Commons

Zanim nad zamkiem na dobre rozbłysła gwiazda księżnej Daisy, panem był tutaj jej przyszły teść, Jan Henryk XI, hrabia von Hochberg i książę von Pless. Człowiek czynu i filantrop. Trudno dziś wyliczyć projekty i reformy wprowadzone w życie z jego inicjatywy. Prócz dbałości o rozwój gospodarczy i przemysłowy swych ziem, troszczył się również o swych pracowników. Stworzył bezpłatną szkołę kucharską dla córek wałbrzyskich górników, zorganizował wieczorowe lekcje dla młodych robotników, wspierał wdowy, szpitale oraz parafie (bez względu na wyznanie). To za jego sprawą ród mocno zaangażował się w pomoc najuboższym.

Najsłynniejsza mieszkanka zamku Książ, angielska arystokratka Maria Teresa Cornwallis West, zwana księżną Daisy, licencja PD, Wikimedia Commons

Z kolei jego syn i imiennik, małżonek pięknej Daisy, Jan Henryk XV przeprowadził drugą wielką przebudowę zamku. Miała ona miejsce w latach 1908–1923 i zaowocowała podwyższeniem wieży i dodaniem dwóch skrzydeł – zachodniego i północnego. Dzieciństwo trzech synów pary książęcej upływało więc w niemal bajkowej scenerii, o czym świadczą archiwalne fotografie rodzinne.

Teść księżnej Daisy, jedna z barwniejszych postaci w historii zamku, Jan Henryk XI, hrabia von Hochberg i książę von Pless, licencja PD, Wikimedia Commons

 

Dobre czasy dla zamku skończyły się wraz z wybuchem wojny. W 1941 roku przejęli go naziści, którzy przygotowywali tu najprawdopodobniej kwaterę Adolfa Hitlera. Ich działania są nazywane trzecią przebudową zamku. Dalsza dewastacja nastąpiła po wkroczeniu wojsk radzieckich. Po wojnie dzieła zniszczenia dopełniała stopniowo miejscowa ludność, grabiąc i plądrując. Dobrze, że księżna Daisy wówczas już nie żyła. Zmarła w 1943 roku w Wałbrzychu. W latach 1956–1962 Książ trafił pod opiekę Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z Wrocławia. Dekadę później rozpoczęły się kompleksowe prace remontowe, których efekty możemy podziwiać po dziś dzień.

Katarzyna Ogrodnik-Fujcik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Wybitne dzieło renesansu i pomnik starodawnej dynastii. Zamek Piastów śląskich w Brzegu

Oczko w głowie księcia Fryderyka. Zamek Grodziec

Z Cîteaux do Polski. Działalność cystersów na ziemiach polskich

Pod Kaliszem czy nad Loarą? Izabela Działyńska i Zamek w Gołuchowie – oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu

Henryk I Jaworski. Rycerze Okrągłego Stołu na Dolnym Śląsku

Gdzie Góry Wałbrzyskie spotykają Góry Sowie. Zamek Grodno

 

Książę Bolesław ucztuje. Nagrobek Bolesława III Rozrzutnego w Muzeum Narodowym we Wrocławiu

Wielki Mały Książę. O nagrobku Bolka II świdnickiego w opactwie pocysterskim w Krzeszowie