Alhambra, angielski gotyk, Taj Mahal?

Tytus Działyński i przebudowa zamku w Kórniku

„Alhambra, zamki średniowieczne, dostarczyły tam najcelniejszych swych wzorów. Raduje się dusza na myśl, że coś tak pięknego i wspaniałego, coś tak w całości i w szczegółach wykończonego ozdobi polską ziemię” – zachwycał się dziennikarz „Gazety Wielkiego Xięstwa Poznańskiego” w 1858 roku, pisząc o zamku w Kórniku.

 

Historia kórnickiej rezydencji sięga pierwszej połowy XV wieku, kiedy to Mikołaj Górka wzniósł obronną siedzibę ze zwodzonym mostem. Później posiadłość kilkakrotnie zmieniała właścicieli, a zamkowe komnaty gościły między innymi Henryka Walezego i Zygmunta III Wazę. W 1676 roku majątek trafił w ręce Działyńskich. W kolejnym stuleciu Teofila z Działyńskich przywróciła rezydencji blask, przeprowadzając barokową przebudowę oraz zakładając ogród francuski.

Malarz nieznany, Portret Tytusa Działyńskiego w mundurze kapitana adiutanta po odznaczeniu go Złotym Krzyżem Virtuti Militari, 1831, Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

W 1826 roku, gdy zamek odziedziczył Tytus Działyński, rezydencja wymagała już gruntownego odświeżenia. Arystokrata postanowił całkowicie ją przekształcić. Chciał, by stała się nie tylko rodzinną posiadłością, lecz także odpowiednią oprawą dla jego zbiorów sztuki i militariów, a przede wszystkim bogatego księgozbioru. Od lat kolekcjonował bowiem starodruki i rękopisy związane z polską kulturą.

Karl Friedrich Schinkel, Projekt przebudowy zamku w Kórniku – widok od strony południowo-zachodniej, rytownik Ferdinand Berger, 1835 (według rysunku z 1828), Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

Działyńskiemu zależało na nawiązaniu do średniowiecza, co miało przypominać dawną potęgę Polski. Początkowo zamówił projekty u włoskich architektów działających na ziemiach polskich, głównie w Warszawie: Antonia Corazziego oraz Henryka Marconiego. Niezadowolony z efektu zwrócił się dodatkowo do cenionego niemieckiego projektanta Karla Friedricha Schinkla, który przedstawił koncepcję inspirowaną angielskim neogotykiem.

Marian Cybulski (?), Projekt przebudowy zamku w Kórniku – widok elewacji południowej, około 1850, Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

Ambitne plany pokrzyżował w 1830 roku wybuch powstania listopadowego, w którym Działyński wziął udział. Władze pruskie zajęły kórnicki majątek, a rodzina musiała emigrować do Galicji. Do zamku wróciła dopiero w 1839 roku. Wkrótce rozpoczęto też planowaną przebudowę, którą kierował Marian Cybulski.

Celestyna Działyńska (?), Portal w stylu mauretańskim skopiowany w skali 1 : 1 ze wzornika architektury orientalnej (być może wzór dla drzwi w Sali Mauretańskiej w zamku w Kórniku), około połowy XIX wieku, Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

Ostateczny kształt łączył wizję Schinkla, elementy zaczerpnięte z projektu Marconiego oraz sugestie Działyńskiego, który przed laty studiował na politechnice w Pradze. W prace była zaangażowana także żona Tytusa, Celestyna, która wykonywała szkice i przerysy ze wzorników oraz wraz z mężem opracowywała pomysły na dekoracje architektoniczne.

Zamek w Kórniku od strony południowej, fot. Roman Stefan Ulatowski, 1929, Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

Wprowadzone zmiany nadały budowli pewne rysy „orientalne”. Elewacja od strony ogrodu, z potężnym łukiem na osi, nasuwała skojarzenia z indyjskim mauzoleum Taj Mahal. W podobnym stylu były utrzymane wnętrza, przede wszystkim Sala Mauretańska. Ozdobne łuki, smukłe kolumny i arabeskowe ornamenty zaczerpnięto z Alhambry, perły arabskiej architektury w hiszpańskiej Grenadzie. Malownicze formy odpowiadały estetyce rodzącego się romantyzmu, ale mogły nieść także głębsze przesłanie. W historii Maurów widziano symbol wielkiej kultury, szlachetnej odwagi i walki o wolność. Taki wątek pojawiał się na przykład na kartach Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza.

Zamek w Kórniku od strony północno-wschodniej, fot. Roman Stefan Ulatowski, 1929, Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

Przebudowa Kórnika wpisywała się w działania ówczesnych kolekcjonerów. Pod zaborami brakowało polskich instytucji publicznych, takich jak muzea czy biblioteki. Lukę tę wypełniły prywatne inicjatywy podejmowane z myślą o zachowaniu narodowego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. Początkowo udostępniano publiczności kolekcje w rodowych posiadłościach, ale z czasem zaczęto je także przenosić do miast. Na przykład zbiory puławskie trafiły do Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, a Muzeum Książąt Lubomirskich, założone we Lwowie przy Ossolineum, bazowało na zbiorach z Przeworska.

Wnętrze Sali Mauretańskiej w zamku w Kórniku, fot. „Camera” Specyalny Skład Fotograficzny i Fabryka Przezroczy, 1908, Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

W zaborze pruskim Polacy napotykali jednak większe trudności. Poznań pozostawał prowincjonalnym ośrodkiem o słabo rozwiniętym życiu kulturalnym. Brakowało choćby gmachów publicznych czy uczelni artystycznej, a polskie inicjatywy w dużej mierze ograniczała polityka germanizacyjna. Co więcej, rozwój miasta blokowały fortyfikacje i dopiero ich wyburzenie w 1902 roku umożliwiło nowe inwestycje. Wielkopolscy arystokraci skupiali się więc na tworzeniu kolekcji w swych wiejskich siedzibach.

Wnętrze jadalni w zamku w Kórniku, po prawej widoczny portret Teofili z Działyńskich, fot. Roman Stefan Ulatowski, 1929 (?), Muzeum Zamek w Kórniku, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej

Działyński prowadził prace w ukochanej rezydencji do końca życia. W 1861 roku zamek przeszedł w ręce jego syna Jana Kantego, który powiększył jeszcze rodowe zbiory sztuki oraz księgozbiór. Dziś Biblioteka Kórnicka jest częścią Polskiej Akademii Nauk, a zamkowe wnętrza mieszczą muzeum.

Karolina Dzimira-Zarzycka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Wędka, nie ryba. O sposobie na dobroczynność Celestyny Działyńskiej

Polak otwiera galerię w centrum Berlina! Atanazy Raczyński i jego kolekcja malarstwa

Wielka sztuka w Dzikowie, czyli artystyczne hobby Walerii Tarnowskiej

Pod Kaliszem czy nad Loarą? Izabela Działyńska i Zamek w Gołuchowie – oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu

Kapłanka przeszłości. Izabela Czartoryska i Świątynia Sybilli w Puławach

Suchar Napoleona. Zaskakujące skarby Izabeli Czartoryskiej z Domu Gotyckiego w Puławach

Karla, córka Karola. 104 lata Karoliny Lanckorońskiej

Bezcenny uśmiech. Zaginiony "Portret młodzieńca" Rafaela z Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie