Unikatowy w skali światowej teatr Na Wodzie (zwany też teatrem Na Wyspie) w warszawskich Łazienkach zawdzięczamy królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Za jego panowania kompleks pałacowo-parkowy uległ znacznej rozbudowie. Król był miłośnikiem widowisk. Zarządził więc, aby poza zamkniętym teatrem w Pomarańczarni powstał teatr plenerowy.
To Stanisław August Poniatowski otworzył Łazienki dla mieszkańców miasta. Pragnął stworzyć teatr, z którego korzystałoby wielu widzów jednocześnie. W 1784 roku powstał pierwszy plan teatru pod gołym niebem. Skonstruowano prowizoryczne drewniane trybuny, a na sztucznej wyspie scenę w kształcie groty skalnej. Całość znajdowała się nad brzegiem Stawu Południowego, niedaleko pałacu. Z tej świetnej lokalizacji można było podziwiać fasadę letniej rezydencji króla.
Jan Piotr Norblin, Scena z baletu Kleopatra w teatrze Na Wyspie, widok zza kulis sceny, 1789–1791, Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich w Zamku Królewskim w Warszawie – Muzeum, fot. Andrzej Ring, Lech Sandzewicz, źródło: strona internetowa muzeum
W latach 1790–1793 teatr zyskał bardziej trwałą formę. Architektem kamiennego amfiteatru był Jan Chrystian Kamsetzer. Widownię obliczono na prawie tysiąc widzów, co na tamte czasy stanowiło wielkie przedsięwzięcie. Jej półkolistą formę wzorowano na teatrze w Herkulanum. Wznosiło się nad nią 16 posągów dramaturgów starożytnych, jak Sofokles i Arystofanes oraz nowożytnych, jak Szekspir i Molier. Ponadto uwieczniono dwóch żyjących polskich autorów – Juliana Ursyna Niemcewicza i Stanisława Trembeckiego, co stanowiło wielkie wyróżnienie świadczące o szacunku króla. Obok ustawiono rzeźby przedstawiające Tragedię i Komedię. Parter został zwieńczony po bokach posągami Kleopatry i gladiatora, a pośrodku znajdowała się loża królewska.
Okładka Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego, 1904, licencja PD, Biblioteka Narodowa, źródło: Polona
Scenę oddzielał od widowni kanał wypełniony wodą. Elementy wzniesione po bokach sceny nawiązywały do starożytnych ruin, co było wówczas w Europie bardzo modne. Na wyspie mieściły się też pawilonik na rekwizyty i garderoba dla aktorów. Pomyślano również o miejscu dla orkiestry między sceną a kanałem. Obok stanęła fontanna, z której tryskała woda pompowana z Wisły.
Pierwsze przedstawienie pokazano w 1791 roku, w rocznicę elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był to balet historyczny Kleopatra abbé Renauda. W jednej ze scen wykorzystano możliwości, jakie oferowała woda – w kanale rozegrała się inscenizacja bitwy morskiej. W finale publiczność uraczono pokazem sztucznych ogni.
Teatr Na Wyspie w Łazienkach, Warszawa, 1912, licencja PD, Biblioteka Narodowa, źródło: Polona
W 1817 roku właścicielem Łazienek został car Aleksander I. Kilka lat później wznowiono działalność teatru. Operę Biała dama François-Adriena Boieldieu w 1830 roku zobaczyło około 900 osób. W tym czasie piękne położenie teatru przyciągało tłumy. W prasie pisano: „Widowisko na wyspie, rzadkość w swoim rodzaju, wywołuje zawsze licznych zwolenników, bo łączy w sobie spacer i rozrywkę”. W 1916 roku Łazienki stały się własnością miasta stołecznego Warszawy. Wykonano gruntowny remont amfiteatru, zamieniając między innymi posągi na ich kopie i zmniejszając ich liczbę o połowę. W czasie II wojny światowej w teatrze organizowano letnie widowiska dla oddziałów SS.
Opera Flis Stanisława Moniuszki w teatrze Na Wyspie w Łazienkach w wykonaniu Polskiej Opery Ludowej, 1937, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Po wojnie przeprowadzono kolejny remont teatru Na Wodzie i od tej pory co jakiś czas w okresie letnim odbywają się tam koncerty i spektakle – głównie operowe i baletowe.
Teatr Na Wodzie został uwieczniony przez Stanisława Wyspiańskiego. Na okładce pierwszego wydania jego dramatu Noc listopadowa znalazł się rysunek z fragmentem amfiteatru i sceny, a w tekście – wiersz Teatrum Stanisława Augusta, który odnosi się do tego niezwykłego miejsca.
Karolina Czerska
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
