Pogromca Maurów –

"Santiago Matamoros" Święty Jakub Starej Góry

Każdy, kto przekroczy próg gotyckiego, ceglanego kościoła pod wezwaniem Świętego Jakuba Apostoła w Starej Górze, przede wszystkim zwróci uwagę na barwne malowidło na drewnianym stropie nawy głównej. Nad głowami wiernych widnieje legendarny wizerunek świętego Jakuba jako pogromcy Maurów – Santiago Matamoros. To rzadko spotykane przedstawienie patrona pielgrzymów, kapeluszników, szpitali, sierot, a także Hiszpanii i Portugalii. Barokowa polichromia uosabia walkę chrześcijaństwa z pogaństwem.

 

Pierwsze wzmianki o świątyni w Starej Górze pochodzą z 1289 roku. W okresie reformacji, od 1552 roku, kościół służył protestantom, a po 1654 roku ponownie katolikom. W związku ze zmianą przynależności religijnej świątyni powstały nowe fundacje ołtarzy, kaplic, ambony, a także dekoracji stropu. Barokowe wyposażenie i wystrój kościoła miały przede wszystkim przyczynić się do wzmocnienia pobożności wiernych. Stanowiły jednocześnie teologiczny manifest Kościoła powszechnego w opozycji do protestantów. Bliskość klasztorów Cystersów w Lubiążu i Sicinach oraz Jezuitów w Głogowie decydowała o wyborze wykonawców artystycznych fundacji i propagandowym charakterze sztuki.

Philip Christian Bentum i warsztat, polichromia na stropie, kościół pod wezwaniem Świętego Jakuba Apostoła w Starej Górze, po 1738 roku, fot. M. Małkus

Autorem malowidła na stropie jest Philip Christian Bentum (1690–1757), urodzony w Kopenhadze, syn holenderskiego malarza Justusa Bentuma, uczeń czeskiego mistrza Petra Brandla, czynny na Śląsku po 1732 roku. Autor między innymi dekoracji malarskich biblioteki oraz plafonu Sali Książęcej w klasztorze w Lubiążu (1732–1733) i obrazu świętego Marcina w kościele w Sicinach, należących do lubiąskiego opactwa.

Philip Christian Bentum i warsztat, polichromia na stropie, kościół pod wezwaniem Świętego Jakuba Apostoła w Starej Górze, po 1738 roku, fot. M. Małkus

Malowidło (tempera na desce), umieszczone na deskowym stropie nad nawą kościelną po stronie zachodniej, ukazuje scenę bitwy pod Clavijo koło Logrona w 844 roku. To symboliczny obraz walki chrześcijaństwa z pogaństwem oraz przedstawienie legendarnej wizji świętego Jakuba – pogromcy Maurów. Historia tego motywu ikonograficznego (formy plastycznego przedstawienia) wiąże się z Półwyspem Iberyjskim w VIII wieku, kiedy to większość tego obszaru została podbita przez Arabów. W rękach chrześcijan pozostały tylko Asturia, León i Nawarra. Szczególnie górzysta Asturia była silnym ośrodkiem oporu. W 718 roku zwycięska bitwa księcia Wizygotów don Pelaya w Górach Kantabryjskich dała początek rekonkwiście, czyli walce o wyzwolenie Półwyspu Iberyjskiego spod panowania Maurów. Król Asturii Alfons II Czysty pielgrzymując do grobu świętego Jakuba w Santiago de Compostela, ogłosił go patronem Hiszpanii oraz walki z niewiernymi (rekonkwisty). Zwycięska bitwa pod Clavijo w 844 roku, podczas której, według legendy, ukazał się święty Jakub na białym rumaku i pomógł wojsku pokonać najeźdźców, rozpoczęła opowieść o świętym jako Matamaros. Zawołanie: „San Jago bądź jak San Tiago (Syn Gromu)”, z którym do ataku przystąpili chrześcijanie w bitwie pod Clavijo, stało się okrzykiem bojowym w walce z muzułmanami. Czerwony krzyż, z charakterystycznymi ramionami, wpisany w muszlę – symbol pielgrzymki, nazywany krzyżem świętego Jakuba (popularny symbol camino, czyli pielgrzymkowej drogi świętego Jakuba), winien przypominać o Matamaros (ramiona symbolizują głownię miecza w ręku Jakuba).

Philip Christian Bentum i warsztat, polichromia na stropie, kościół pod wezwaniem Świętego Jakuba Apostoła w Starej Górze, po 1738 roku, fot. M. Małkus

Malowidło ma charakter iluzjonistyczny osiągnięty dzięki efektowi optycznemu, typowemu dla sztuki baroku, w celu uzyskania wrażenia przestrzennej kompozycji otaczającej widza. We wschodniej części stropu została ukazana Trójca Święta w postaci Boga Ojca, Syna Bożego – Chrystusa i gołębicy symbolizującej Ducha Świętego, przy globie ziemskim. Postacie spoglądają w kierunku toczącej się na ziemi bitwy. W centrum polichromii znajduje się święty Jakub na koniu z lancą, śpieszący do walczących z Maurami wojowników. Iluzje przestrzeni dodatkowo tworzą wychylające się spoza malowanego gzymsu postacie Ojców Kościoła: świętego Grzegorza Wielkiego i świętego Ambrożego. Bezpośrednio na stropie nad chórem muzycznym z organami wymalowano koncert anielski – muzykujące i śpiewające niebiańskie istoty.

  

Ołtarz boczny pod wezwaniem Świętego Jakuba Apostoła, XVIII wiek, fot. M. Małkus

Uzupełnienie opowieści o świętym patronie kościoła stanowi poświęcony mu rokokowy ołtarz boczny, w którego nastawie widnieje obraz Jakuba w stroju pielgrzyma z muszlami na ramionach. Święty jako pątnik wznosi oczy do Trójcy Świętej, jednocześnie prawą dłonią wskazując wizerunek kościoła w Starej Górze.

Obraz świętego Jakuba Apostoła, fot. M. Małkus

Popisem barokowego kunsztu są także ambona z lat czterdziestych XVIII wieku, prawdopodobnie autorstwa Franza Josepha Mangoldta (1695–1761), oraz dwie kaplice: od strony południowej pod wezwaniem Świętego Jerzego (barokowe polichromie, neogotycki ołtarz), a od północy pod wezwaniem Świętej Katarzyny (całość barokowa z polichromiami i ołtarzem z 1712 roku).

Kościół pod wezwaniem Świętego Jakuba Apostoła w Starej Górze, fot. M. Małkus

Ten jednak rzadko spotykany w Polsce wizerunek syna gromu – pogromcy Maurów (Santiago Matamoros) przyciąga do kościoła w Starej Górze nie tylko pielgrzymów, ale i rzesze turystów.

Marta Małkus

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Z drewna, piasku, gliny. Kościoły Pokoju na Śląsku

Geodezyjny środek dawnej Warszawy. Kościół Ewangelicko-Augsburski

Święty Jerzy z Lubiechowej. Średniowieczne malowidła ścienne Gór i Pogórza Kaczawskiego

Klasycyzm w służbie wiary. Gdański kościół mennonitów

Świątynia jak forteca. Kościół Żłóbka Chrystusa – pierwszy wielkopolski Dom Boży dla luteranów

Bezpieczne schronienie. Luterańska świątynia w Szlichtyngowej jako pierwszy kościół graniczny na ziemi wschowskiej