Modernizm „od kuchni”

Kuchnia projektu Barbary i Stanisława Brukalskich

Barbara i Stanisław Brukalscy to pionierzy architektury modernistycznej w Polsce. Błyskotliwa kariera zawodowa tej pary obfitowała w awangardowe i często nagradzane na arenie międzynarodowej projekty architektoniczne, ogrodów, wnętrz transatlantyków i robotniczych mieszkań oraz mebli, które tworzyli, współpracując ze sobą lub działając w pojedynkę. Jedną z ich ważniejszych wspólnych koncepcji była nowoczesna kuchnia we wzorcowym mieszkaniu w jednym z bloków Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu.  

 

Barbara Wanda z Sokołowskich Brukalska urodziła się 4 grudnia 1899 roku w Brzeźcach nad Pilicą (województwo mazowieckie). W 1921 roku rozpoczęła studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, jednym z najnowocześniejszych i najbardziej postępowych w Europie, gdyż od początków swojego istnienia, a więc od 1915 roku przyjmował na studia kobiety. Brukalska była jedną z pierwszych dyplomowanych architektek, które zdobyły formalne wykształcenie techniczne w II Rzeczypospolitej oraz pierwszą kobietą na Politechnice Warszawskiej, która otrzymała nominację profesorską.

Barbara i Stanisław Brukalscy, model wnęki kuchennej, „Dom, Osiedle, Mieszkanie”, III 1929, nr 1, s. 10, Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej, domena publiczna

Na uczelni przyszła architektka i designerka poznała męża, kolegę po fachu – architekta Stanisława Brukalskiego. Od 1927 roku pracowali razem i stanowili, obok Heleny i Szymona Syrkusów oraz Anatolii Hryniewieckiej-Piotrowskiej i Romana Piotrowskiego, jeden z najbardziej twórczych duetów na polu architektury modernistycznej w Polsce. Brukalscy, Syrkusowie i Piotrowscy byli członkami awangardowej grupy architektoniczno-artystycznej Praesens i uczestnikami Międzynarodowych Kongresów Architektury Nowoczesnej (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne – CIAM).

Po wygranym konkursie architektonicznym w 1927 roku Brukalscy rozpoczęli pracę na zlecenie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM). Zaprojektowali dla niej trzy żoliborskie kolonie (nr IV, VII, IX) składające się z nowoczesnych kilkupiętrowych bloków. Wznoszono je z myślą o robotnikach i urzędnikach. Architekci wykonywali również projekty wnętrz mieszkań w nowo powstających koloniach WSM. Za nadrzędny cel stawiali sobie funkcjonalność pomieszczeń. Pragnęli, aby niewielkie robotnicze mieszkania były wypełnione wygodnymi, dobrze przemyślanymi meblami, które projektowała głównie Barbara. Z kuchnią, „sercem domu”, musiało być podobnie i wydaje się, że większy wpływ na jej kształt także miała Brukalska. Tworząc jej koncepcję, opierała się na własnych doświadczeniach, zarówno architektki-kreatorki, jak i gospodyni-użytkowniczki.  

Barbara Brukalska, „Kobieta Współczesna. Ilustrowany tygodnik społeczno-literacki”, 1928, R. 2, nr 33, s. 15, Radomska Biblioteka Cyfrowa, domena publiczna

W 1927 roku powstał model kuchni dla mieszkań jedno-, dwu-, trzyizbowych. Projekt opublikowano w następnym roku. Po zrealizowaniu pokazowego mieszkania zdjęcie kuchni zaprojektowanej przez Brukalskich ukazało się w marcu 1929 roku w pierwszym numerze czasopisma „Dom, Osiedle, Mieszkanie”. W licznych publikacjach w prasie podkreślano to rewolucyjne i przełomowe rozwiązanie oraz wykazywano związki ze słynną awangardową „kuchnią frankfurcką” zaprojektowaną przez austriacką architektkę Margarete Schütte-Lihotzky. Brukalscy znali tę kuchnię ze zjazdów CIAM oraz z pokrewnego WSM-owi osiedla realizowanego we Frankfurcie nad Menem.

Willa własna projektu Barbary i Stanisława Brukalskich, Warszawa, ulica Niegolewskiego 8, realizacja 1927–1929, fot. Marek Olkuśnik

Projekt „kuchni-laboratorium” Schütte-Lihotzky to oddzielne, zamknięte pomieszczenie z wygodnym, szerokim blatem roboczym ustawionym przed oknem. Natomiast kuchnia Brukalskich, o wymiarach 2,20 x 1,37 metra, to głęboka wnęka z oknem, obudowana funkcjonalnymi szafkami, całkowicie otwarta na pokój mieszkalny. Współcześnie takie rozwiązanie nazywamy aneksem kuchennym. Pionierski projekt kuchni dla niewielkich mieszkań okazał się praktyczny i bardzo trwały. Posiadał właściwe proporcje i na odpowiedniej wysokości zamontowane wiszące szafki oraz blaty robocze, gdyż wzięto w nim pod uwagę typową sylwetkę Polki. Do lat osiemdziesiątych XX wieku, a więc do końca życia Brukalskiej, która zmarła 6 marca 1980 roku w Warszawie, uznawano go w instytutach wzornictwa.

Weronika Szerle

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Architektura modernistyczna. cechy stylu
Marzenie każdej nowoczesnej pani domu w międzywojennej Polsce. Kuchenka elektryczna „Gródek” ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Król polskiej floty. MS „Batory” ― komfortowy transatlantyk bohaterem wojennych konwojów

Skumbria po turecku, majonez z raków i Meringues a la Chantilly, czyli hity kart dań na polskich transatlantykach ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni
Modernizm w paski gdyńska Łuszczarnia Ryżu
Śniadanie na transatlantyku, czyli cukiernica z m/s „Piłsudskiego” ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Dworce łączące kontynenty. Dworzec Morski w Gdyni, siedziba Muzeum Emigracji

Sportowy skok w nowoczesność. "Pływalnia" Marii Ewy Łunkiewicz-Rogoyskiej z Muzeum Narodowego we Wrocławiu

Podhale w wersji modernistycznej. Balet Karola Szymanowskiego "Harnasie"

„Zachęta do dalszych triumfów”. Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu w 1929 roku oczami dziennikarzy „Kuriera Poznańskiego”

Szwedzi w Gdyni – Dom Marynarza Szwedzkiego. Historia obiektu