W gościnie u Piastów i Habsburgów

Góra Zamkowa w Cieszynie

Zwiedzając wzgórze zamkowe w Cieszynie, trudno uwierzyć, że jeszcze w XVII wieku wznosił się tutaj potężny zamek. Romańska rotunda, czternastowieczna wieża, fragmenty wież obrony ostatecznej i przybramnej to jedyne obiekty, które pozostały po wspaniałej niegdyś siedzibie Piastów cieszyńskich. Władali oni swym księstwem nieprzerwanie od lat dziewięćdziesiątych XIII wieku do połowy XVII stulecia. Po nich władzę przejęli Habsburgowie. To już jednak nowsza historia cieszyńskiego wzgórza, ta najstarsza bowiem – jak przekonują archeolodzy – sięga czasów jeszcze przed Chrystusem.

 

Jeśli wierzyć legendzie, Cieszyn założono w 810 roku naszej ery (n.e.), ale na Górze Zamkowej najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z lat 900–550 przed naszą erą (p.n.e.). Góra była zamieszkana do IV wieku n.e. Potem – jak przypuszczają badacze – nastąpiła przerwa. Kolejne tropy wskazują już na przełom IX i X wieku n.e., kiedy to wzniesiono drewniano-ziemny gród. Wkrótce potem (i wówczas) na arenę po raz pierwszy wkroczyli Piastowie. Panowanie Bolesława Chrobrego przyniosło bowiem wzrost znaczenia grodu jako granicznej warowni i ośrodka administracji książęcej zarządzanego przez kasztelana.

Romańska rotunda i czternastowieczna Wieża Piastowska. To co pozostało z niegdyś wspaniałej zabudowy cieszyńskiego zamku, fot. Katarzyna Ogrodnik-Fujcik

Pierwsze murowane zabudowania pojawiły się na Górze Zamkowej za panowania księcia Mieszka (1290–1315), protoplasty cieszyńskiej linii Piastów. Z tego murowanego zamku do naszych czasów zachowała się słynna rotunda (znana z banknotu dwudziestozłotowego) i częściowo cylindryczna wieża ostatecznej obrony. Zwłaszcza rotunda pod wezwaniem Świętych Mikołaja i Wacława zasługuje na uwagę. Jest ona jednym z najlepiej zachowanych przykładów architektury romańskiej w Polsce. Jeszcze do niedawna jej powstanie datowano na pierwszą połowę XI wieku. Jednak w czasie badań prowadzonych w 2015 roku archeolodzy ustalili, że jej wzniesienie należy łączyć z okresem istnienia kasztelanii w XII wieku lub z początkami księstwa cieszyńskiego w XIII wieku.

Cieszyn ze wzgórzem zamkowym na rycinie F.B. Wernera z 1738 roku, w: Scenographia Urbium Silesiæ, licencja PD, Wikimedia Commons, źródło: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego

Zamek przeżywał rozkwit za panowania następców Mieszka, syna Kazimierza I i wnuka Przemysława I Noszaka. Ten ostatni był prawą ręką Karola IV Luksemburskiego i stałym bywalcem dworu cesarskiego w Pradze. Tam też miał okazję podpatrywać wszelkie nowinki architektoniczne i sprowadzać do Cieszyna najzdolniejszych mistrzów, co znalazło odzwierciedlenie zarówno w architekturze, jak i wyposażeniu zamku. Do dziś narożniki blanków („zębów” w murze, za którymi kryli się obrońcy) Wieży Piastowskiej zdobią wykonane przez praskich mistrzów tarcze herbowe.

Rotunda pod wezwaniem Świętych Mikołaja i Wacława, około 1180, fot. Katarzyna Ogrodnik-Fujcik

Lata świetności przypadały na okres panowania syna i wnuka Przemysława I Noszaka, Bolesława I (1363/1373–1431) i Przemysława II (1418/1420–1477). O pozycji Cieszyna i zamku może świadczyć wizyta Elżbiety Rakuszanki, przyszłej żony króla Kazimierza Jagiellończyka w 1454 roku. Wówczas to zamek pomieścił orszak liczący dwa tysiące polskich i trzystu czeskich rycerzy.

Przemysław I Noszak, książę cieszyński w latach 1333–1410, fragment tumby nagrobnej, fot. David Benes, licencja PD, Wikimedia Commons, źródło: Wikimedia Commons

Ważna rola w rozbudowie zamku przypadła Kazimierzowi II (1449–1528), bratankowi i następcy Przemysława II. Za jego czasów gotycki zamek dzielił się na dwie części: górną i dolną. Zamek górny pełnił funkcje mieszkalne i reprezentacyjne, w skład zamku dolnego wchodziły zabudowania gospodarcze, mieszkania dla służby, stajnie, zbrojownie, lochy więzienne. Wiódł do niego zwodzony most. Książę rozszerzył również obszar miasta, wytyczył nowy rynek z ratuszem, zaś w miejsce drewnianego kościoła parafialnego pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny postawił murowany (dziś kościół pod wezwaniem Marii Magdaleny).

Pałacyk myśliwski wzniesiony w latach 1838–1840 z inicjatywy arcyksięcia Karola Habsburga, fot. Katarzyna Ogrodnik-Fujcik

Do upadku rezydencji doprowadziły wydarzenia wojny trzydziestoletniej 1618–1648. W latach czterdziestych XVII wieku zamek był oblegany najpierw przez Szwedów, następnie przez wojska habsburskie. Wówczas to po raz ostatni odegrał rolę militarną. Od tamtej pory popadał w ruinę. Po śmierci Fryderyka Wilhelma, ostatniego męskiego przedstawiciela Piastów cieszyńskich, i jego siostry Elżbiety Lukrecji przeszedł w 1653 roku w ręce Habsburgów. Nowi właściciele bywali w nim niezwykle rzadko, a kiedy wreszcie postanowili to zmienić, los warowni był przesądzony.

W latach trzydziestych XIX wieku w Cieszynie zamieszkał arcyksiążę Karol Habsburg. Wydał on rozkaz rozebrania pozostałości zamku górnego, w miejsce zamku dolnego zaś wystawił sobie pałacyk myśliwski, obecnie siedzibę Państwowej Szkoły Muzycznej imienia Ignacego Jana Paderewskiego. Dziś młodzi muzycy z pewnością nie zastanawiają się, z czego wzniesiono mury, w których przyszło im doskonalić umiejętności i warsztat. A przecież materiał, który posłużył Karolowi Habsburgowi za budulec, pamięta początki księstwa cieszyńskiego i pierwszych właścicieli zamku.

Katarzyna Ogrodnik-Fujcik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Piastowska duma Śląska. Zamek Lenno we Wleniu
Prawosławni goście w gotyckiej kaplicy. Freski z kaplicy Trójcy Świętej w Muzeum Narodowym w Lublinie
Elżbieta Rakuszanka. Matka królów, kardynała i świętego
Solny zamek czyli Zamek Żupny w Wieliczce