Płock był najważniejszym piastowskim grodem na Mazowszu. Bolesław II Śmiały, umacniając więzi Mazowsza ze swą monarchią, ufundował w Płocku jedno z najstarszych biskupstw w Polsce (1075).
Płock Katedra, fot.Marcin Latka, Flickr
W zestawieniu z Wielkopolską i z Małopolską – dzielnicami, które są rdzeniem państwowości oraz w porównaniu ze Śląskiem, który wcześnie otworzył się na wpływy czeskie i niemieckie, Mazowsze długo pozostawało dzielnicą peryferyjną. Linia Wisły wyznaczała zasięg cywilizacji łacińskiej w tej części Europy. Sąsiadami Mazowsza od północy i północnego wschodu byli pogańscy Bałtowie – Prusowie, Jadźwingowie i Litwini, a od wschodu Rusini.
Władysław I Herman (1079-1102), brat wygnanego z Polski króla Bolesława II Śmiałego, ograniczył aktywność polityczną, usunął się z Krakowa i na swą siedzibę wybrał peryferyjny Płock. Syn Hermana, Bolesław III Krzywousty (1102-1138), powrócił do aktywności i uczynił z Płocka drugą obok Krakowa rezydencję książęcą. Płock stał się punktem wypadowym na Pomorze, które władca odzyskał. Związani z Płockiem książęta Władysław I Herman i Bolesław III Krzywousty spoczęli w tamtejszej katedrze. Bolesław III Krzywousty przed śmiercią zdecydował o podziale państwa polskiego między czterech synów (1138). Realizacja książęcego testamentu rozpoczęła trwające dwa stulecia rozbicie dzielnicowe Polski.
Mazowsze wraz z Płockiem przypadło pierwotnie Bolesławowi IV Kędzierzawemu, a po jego śmierci stało się dzielnicą Kazimierza II Sprawiedliwego, niewymienionego w testamencie, najmłodszego syna Bolesława III Krzywoustego. Od Kazimierza II Sprawiedliwego wywodzi się linia Piastów mazowieckich. Z tej linii pochodził Władysław I Łokietek, prawnuk Kazimierza II Sprawiedliwego, który w XIV wieku przezwyciężył rozbicie dzielnicowe i odbudował Królestwo Polskie (1320). Mazowsze znalazło się jednak na uboczu procesów integracyjnych, a nawet do początku XVI wieku, jako lenno, pozostawało poza Królestwem. W XIV stuleciu na Mazowszu rozwijała się już Warszawa, która wkrótce przejęła polityczne funkcje Płocka.
Wzgórze Tumskie w Płocku było siedzibą książęcą i biskupią. Katedra pochodzi z XVI wieku i mimo późniejszej przebudowy to wciąż najokazalszy kościół renesansowy w Polsce. Powstała na miejscu rozebranej świątyni romańskiej i jest trzecią katedrą na Wzgórzu Tumskim. Z drugiej, tej romańskiej, ufundowanej przez biskupa Aleksandra z Malonne (XII wieku), pochodzą brązowe płaskorzeźbione drzwi, wykonane w Magdeburgu, które od XV wieku znajdują się w Soborze św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim, zaś w katedrze płockiej jest ich odlana w 1981 roku kopia. Cenne zbiory sztuki sakralnej gromadzi od wieków skarbiec katedry płockiej.
Katedra Płock, fot. Chrisiek@pl, Wikipedia
Jerzy Bracisiewicz