W okresie rozbicia dzielnicowego Piastowie odpierali częste ataki pogańskich sąsiadów z północnego wschodu: Prusów, Jadźwingów i Litwinów. W XIII wieku musieli zmierzyć się z nowym zagrożeniem. Od wschodu dotarło na ziemie polskie kilka wypraw mongolskich: w 1241, 1259 i 1287 roku.
Najazd Mongołów na Węgry oraz południową Polskę w 1241 roku był zaskoczeniem. Przyniósł wielkie straty, bo zniszczony został Kraków, a wyprawa dotarła na Śląsk, aż do położonej za Wrocławiem Legnicy. Mongołów nazywano u nas Tatarami.
Rozwój Państwa Mongołów, źródło: podręcznik Europa. Nasza historia, tom 1, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 2016
Książę Henryk II Pobożny, syn Henryka I Brodatego i bawarskiej księżniczki Jadwigi, a od 1238 roku książę krakowski i śląski, realizował ambitny plan swego ojca, zmierzający do przywrócenia Polsce jedności politycznej. Henryk II, oczekując pomocy swego szwagra, króla czeskiego, zebrał przeciw Mongołom polskie rycerstwo. Na polach pod Legnicą 9 kwietnia 1241 roku doszło do bitwy. Rycerstwo polskie, wspomagane przez joannitów, templariuszy, Krzyżaków oraz mieszczan i górników z pobliskiej Złotoryi, uległo przewadze mongolskiej. Henryk II, ranny podczas bitwy, został pojmany i ścięty. Tatarzy sprofanowali jego zwłoki, obnosząc głowę księcia pod murami Legnicy. Klęska wojsk polskich nie zatrzymała Mongołów na Śląsku. Zwycięzcy podążyli na Węgry.
Nieznany malarz śląski, skrzydła Tryptyku z Legendą św. Jadwigi Śląskiej, ok. 1430-1440, Muzeum Narodowe w Warszawie, źródło: cyfrowe MNW
Polska nie podzieliła losu Rusi Kijowskiej, która na dwa stulecia stała się w pełni zależna od mongolskiej Złotej Ordy. Zniszczenia Śląska i Małopolski wymagały szybkiej odbudowy. Najazdy przyspieszyły akcję osadniczą i lokacyjną na południu Polski. Mazowsze najdotkliwiej odczuło konsekwencje ataku tatarskiego, choć nie dotarły tam w ogóle wojska mongolskie. Dzielnica była silnie gospodarczo powiązana z Rusią. Zniszczenia ruskich miast i niewola mongolska ruskich księstw osłabiła Mazowsze na dziesięciolecia.
Barokowy kościół pw św. Jadwigi z dawnym klasztorem Benedyktynów, Legnickie Pole, licencja CC BY SA 3.0, Wikimedia Commons
Podanie o bitwie legnickiej głosi, że matka księcia Henryka II, Jadwiga Śląska, w tradycji Kościoła św. Jadwiga, wraz z Anną, żoną księcia, znalazły ciało Henryka II na polu Legnickim i pochowały je w kościele św. Jakuba we Wrocławiu. Jadwiga Śląska wzniosła wotywną świątynię na miejscu śmierci swego syna i w miejscu starcia wojsk chrześcijańskich z Mongołami. Po kilku wiekach cesarz Leopold I Habsburg ufundował w Legnickim Polu drugą barokową świątynię upamiętniającą uczestników bitwy i obrońców wiary katolickiej. Powierzył to zadanie najwybitniejszemu czeskiemu architektowi tej epoki – Kilianowi Ignazowi Dientzenhoferowi. Iluminowany Kodeks ostrowski z 1353 roku, przedstawiający Żywot św. Jadwigi Śląskiej, zawiera miniatury poświęcone bitwie pod Legnicą, które w sztuce Śląska stały się podstawą przekazu ikonograficznego o starciu z Tatarami.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót