Niemieckie obozy koncentracyjne i obozy zagłady były narzędziem ludobójstwa. Ziemie II Rzeczypospolitej, które we wrześniu 1939 roku znalazły się pod okupacją niemiecką, podzielono na dwie części. Zachodnią część wcielono do III Rzeszy. Z pozostałych ziem utworzono Generalne Gubernatorstwo.
Polityka niemiecka wobec Polaków była realizowana zgodnie z deklaracją nazisty Heinricha Himmlera, który wyrokował, że „Polacy zostaną starci z powierzchni ziemi”. Mieli być pozbawieni elity i przekształceni w społeczność pracującą niewolniczo dla Niemców.
Pierwszy niemiecki obóz koncentracyjny na ziemiach okupowanej Polski, Konzentrationslager Auschwitz I, zorganizowany został przez Niemców wiosną 1940 roku na przedmieściu Oświęcimia, obszarze wcielonym do Rzeszy. Powstał w celu przetrzymywania więźniów, wykorzystywania ich do niewolniczej pracy, ale także po to, by ich mordować. Arbeit macht frei – praca czyni wolnym – ten szyderczy napis umieszczono na obozowej bramie. Pierwszy transport przybył do Auschwitz z więzienia w Tarnowie 14 czerwca 1940 roku. Było w nim 728 Polaków. W pierwszym okresie istnienia obozu więźniami byli głównie Polacy z obszaru Generalnego Gubernatorstwa, jeńcy sowieccy i Romowie.
Po zajęciu Polski i ataku na Związek Radziecki w strefie okupacji niemieckiej znalazło się wiele milionów Żydów wschodnioeuropejskich. Na konferencji w Wannsee 20 stycznia 1942 roku Niemcy ustalili plan ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, czyli harmonogram likwidacji Żydów europejskich. Podczas wojny Niemcy i ich sojusznicy dopuścili się ludobójstwa, nazwanego Holokaustem (całopaleniem) lub Szoah (zagładą). Zamordowali od 5 do 6 mln Żydów europejskich. W Polsce żyła jedna z największych wspólnot żydowskich na świecie. Wśród ofiar ludobójstwa było ponad 3 mln Żydów polskich, obywateli II Rzeczypospolitej.
Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, fot. NID
W 1942 roku Niemcy utworzyli w pobliżu Oświęcimia, we wsi Brzezinka (Birkenau), obóz zagłady przeznaczony głównie dla Żydów. Była to filia obozu Auschwitz I – Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II). Po konferencji w Wannsee przywożono tu Żydów i duszono ich cyklonem B, a zwłoki palono. Obóz w Auschwitz funkcjonował do 27 stycznia 1945 roku. Gdy wkroczyły tam oddziały Armii Czerwonej zastały 7,5 tys. żywych więźniów. Ofiary obozów w Auschwitz to 1,1 mln Żydów, 75 tys. Polaków, 21 tys. Romów, 15 tys. jeńców sowieckich, 15 tys. przedstawicieli innych narodów.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót