Trzeci rozbiór zdegradował Warszawę do roli przygranicznego i peryferyjnego miasta w Królestwie Pruskim (1795-1807). Pozbawiona ważniejszych funkcji administracyjnych oraz stołecznych, była stolicą pruskiej prowincji i departamentu. Przez kolejne lata o jej losach decydował aktualny zdobywca: Prusacy (1795), Napoleon I (1806), wreszcie Rosjanie (1813/1815,1831).
Warszawa, fot. Marek i Ewa Wojciechowscy Trips over Poland, licencja CC-BY-SA-3_0, Wikimedia Commons
Ożywienie przyniosła miastu stołeczność w Księstwie Warszawskim (1807-1813). Kongres wiedeński uczynił Warszawę stolicą częściowo suwerennego Królestwa Polskiego (1815-1830). Piętnastolecie poprzedzające wybuch powstania listopadowego oznaczało dla miasta szybki wzrost liczby ludności oraz znaczące przeobrażenia urbanistyczne.
Układ przestrzenny miasta, z czasów Królestwa Kongresowego, zachował trwałość do dziś. W warszawskim pejzażu architektonicznym obecnych jest wiele klasycystycznych gmachów użyteczności publicznej powstałych w tamtym okresie, m.in. Belweder. Pałac Belwederski swój obecny kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej w latach 1819-1822. Stał się scenerią Nocy Listopadowej (1830). Atak na Belweder, siedzibę wielkiego księcia Konstantego, cesarskiego brata i naczelnego wodza armii Królestwa, oznaczał początek kolejnego antyrosyjskiego wystąpienia, które wkrótce przerodziło się w powstanie narodowe i oznaczało regularną wojnę z Rosją. Koszty przegranej w wojnie z Rosją dla Warszawy i dla kraju były ogromne.
Przed powstaniem listopadowym manifestacją możliwości ekonomicznych Królestwa Polskiego oraz wyrazem ambicji artystycznych Warszawy był gmach Teatru Wielkiego. Mikołaj I „zafundował” pokonanej Warszawie cytadelę. Jednak Warszawa, mimo represji i ograniczanej stołeczności, wyrosła na znaczący ośrodek wielkomiejski. W świadomości narodu, podzielonego między trzech zaborców, zachowała rolę nieformalnego ośrodka centralnego. Dzięki gwałtownemu rozwojowi demograficznemu w drugiej połowie XIX wieku, już u progu pierwszej wojny światowej miasto znalazło się w pierwszej dziesiątce stolic Europy.
Belweder, fot. Marek i Ewa Wojciechowscy Trips over Poland licencja CC-BY-SA-3_0, Wikimedia Commons
Pierwsza wojna światowa przyniosła klęskę Niemiec, rozpad Imperium Rosyjskiego i monarchii habsburskiej. Rozwój wydarzeń sprzyjał odbudowie niepodległej Polski. Warszawa była już w listopadzie 1918 roku siedzibą władz naczelnych, a w lutym następnego roku miejscem obrad sejmu odrodzonej Rzeczypospolitej. Spełniała integrującą rolę stołecznego ośrodka w okresie odbudowy i jednoczenia państwa polskiego. Belweder stał się siedzibą Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. W międzywojniu pozostawał rezydencją prezydentów RP i Marszałka Piłsudskiego.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót
