Tykocin

woj. podlaskie

Postępująca w XVI wieku integracja Korony z Wielkim Księstwem Litewskim sprzyjała rozwojowi polskich miast znajdujących się na szlaku z Krakowa do Wilna. Tykocin, leżący na pograniczu Mazowsza i Podlasia w miejscu ważnej przeprawy przez Narew, był jednym z nich.

Kościół Św Trójcy w Tykocinie, fot. MK, licencja CC-BY-2.5, Wikimedia Commons

Wówczas stanowił własność prywatną litewskiego rodu Gasztołdów, ale jeszcze w tym samym stuleciu znalazł się w dobrach ostatniego Jagiellona. W XVII wieku król Jan II Kazimierz Waza podarował miasto hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu, a później w posagu córki hetmana Tykocin trafił w ręce rodu Branickich.

Dzieje gminy żydowskiej w Tykocinie są częścią wielowiekowej historii Żydów polskich. Wyznawcy judaizmu, prześladowani w Europie Zachodniej, już w średniowieczu znajdowali azyl na ziemiach polskich, a potem w dobie nowożytnej na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W Tykocinie osiedlili się w roku 1522, ożywiając handel i rzemiosło ośrodka podlaskiego. Atrakcyjne położenie miasta i przychylność jego kolejnych właścicieli sprzyjały rozwojowi miejscowej gminy żydowskiej, jednej z największych w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.

Tykocin jest przykładem prywatnego miasta magnackiego, które zawdzięcza swój obecny wygląd przebudowie zrealizowanej przez właściciela – hetmana Jana Klemensa Branickiego w XVIII wieku. Fundacją Branickiego jest wzniesiony na miejscowym rynku pomnik hetmana Czarnieckiego – najstarszy w Polsce wolnostojący świecki pomnik figuralny. Tykocin to również przykład miasta, w którym przez kilka wieków chrześcijanie współegzystowali z wyznawcami judaizmu. W tutejszym pejzażu obecna jest barokowa synagoga wzniesiona w XVII wieku i pochodzący z następnego stulecia barokowy kościół parafialny powstały dzięki Branickim.

Synagoga w Tykocinie, fot. Fczarnowski, licencja CC-BY-SA-3_0, Wikimedia Commons

Tykocińska gmina żydowska rozwijała się nieprzerwanie do II wojny światowej, a wyznawcy judaizmu stanowili w przeddzień wojny połowę populacji miasta. W Tykocinie, podobnie jak w wielu polskich miastach, po społeczności żydowskiej pozostały jedynie materialne ślady. Życie wspólnoty koncentrowało się niegdyś wokół bogato zdobionej świątyni. Wielka synagoga, starannie odrestaurowana, jest dziś siedzibą tykocińskiego Oddziału Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Przechowywane tu judaika przybliżają wiedzę o życiu religijnym i obyczajowości żydowskiej.

Jerzy Bracisiewicz 

Powrót
drukuj wyślij facebook
Brytyjczyk zatrzymany w Tykocinie. Relacja z podróży Wać Pana Angielskiego dla „The New Monthly Magazine”
Rebeka Tiktiner. XVI-wieczna uczona z Tykocina
Tykocin. Dom z Gwiazda Dawida