Pierwsza udokumentowana wzmianka o Warszawie pochodzi z XIV wieku. Do lat dwudziestych XVI wieku Mazowsze, a wraz z nim Warszawa, pozostawało na uboczu wydarzeń politycznych.
Unia polsko-litewska i odzyskanie przez Polskę dostępu do Bałtyku wpłynęły korzystnie na rozwój ekonomiczny Mazowsza. Przełomowe dla dziejów miasta okazało się XVI stulecie. Mazowsze, włączone do Korony Polskiej, znalazło się w centrum władztwa Jagiellonów. Wówczas dla Warszawy podstawowym czynnikiem rozwoju stało się stopniowe przejmowanie funkcji stołecznych.
Po unii lubelskiej, w szczytowej fazie rozwoju demokracji szlacheckiej, właśnie w Warszawie obradowały regularnie sejmy walne, a od roku 1573 odbywały się tu wszystkie wolne elekcje. W okresie istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pod Warszawą, zwykle na Woli, wybierano jedenastu królów. I choć Kraków nadal pozostawał stolicą Polski, a na Wawelu koronowano władców wybieranych na Mazowszu, to jednak Warszawa już w czasach Zygmunta III Wazy stała się siedzibą monarchy, dworu i sejmu.
Proces adaptowania Warszawy na siedzibę monarchy trwał kilka lat. Zygmunt III Waza przystosował Zamek Królewski do swoich potrzeb, czyniąc go miejscem obrad senatu i izby poselskiej. Królowie z dynastii Wazów i Wettinów oraz Stanisław August Poniatowski znacząco wpłynęli na wizerunek Warszawy. W nazwach własnych miasta i w jego przestrzeni pozostały liczne ślady aktywności tych monarchów oraz cenne obiekty będące efektem ich mecenatu. W układzie przestrzennym miasta do dziś są czytelne osie urbanistyczne komponujące stolicę: oś saska i oś stanisławowska. Prawie każda aktywna politycznie rodzina magnacka pragnęła mieć w Warszawie na czas sejmu i wolnej elekcji własną rezydencję, godną swojej pozycji.
Warszawa była przez dwa wieki centrum politycznym Pierwszej Rzeczypospolitej, a tym samym widownią najdonioślejszych wydarzeń. Podczas ostatniej wojny miasto zostało obrócone w ruinę, ale odbudowano je wysiłkiem całego społeczeństwa. Restytuowano najcenniejsze obiekty: zespół staromiejski wraz z archikatedrą, Zamek Królewski, Trakt Królewski oraz jego przedłużenie – ulicę Nowy Świat. Z wojennej pożogi ocalało, położone na południu miasta, założenie pałacowo-ogrodowe w Wilanowie, pierwotnie posiadłość podmiejska Jana III Sobieskiego.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót