Historia klasztoru w Supraślu odsłania skomplikowane relacje między chrześcijaństwem wschodnim a łacińskim na ziemiach Rzeczypospolitej. Prawosławny monaster powstał na początku XVI stulecia z fundacji możnowładcy litewskiego Aleksandra Chodkiewicza.
Wyznawcy Kościoła prawosławnego pojawili się w Królestwie Polskim w XIV wieku, po zajęciu przez Kazimierza III Wielkiego Rusi Halickiej. Związek Polski z Litwą przyniósł kolejne otwarcie ku Wschodowi, gdyż Rusini, wyznający chrześcijaństwo wschodnie, stanowili większość mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego. Unię religijną między katolicyzmem a prawosławiem zawarto podczas synodu w Brześciu nad Bugiem w 1596 roku. Celem unii było włączenie Kościoła prawosławnego, istniejącego w Rzeczypospolitej, w struktury Kościoła rzymskiego, przy zachowaniu obrządku oraz zwyczajów chrześcijaństwa wschodniego. W wyniku unii brzeskiej powstał Kościół greckokatolicki, zwany też unickim, gorąco popierany przez Zygmunta III Wazę. Zwolenników nazywano potocznie unitami. Unię religijną uznała tylko część duchowieństwa prawosławnego.
Fundator sprowadził mnichów z Ławry Peczerskiej w Kijowie. Na ich potrzeby wzniósł obronną cerkiew, łączącą cechy późnogotyckie z rusko-bizantyńskimi. Klasztor w Supraślu przystąpił do unii brzeskiej w okresie panowania Zygmunta III Wazy i został przejęty przez bazylianów, stając się ważnym ośrodkiem grekokatolików aż do XIX wieku.
Supraśl fot. E. Praca licencja CC-BY-SA-3.0, Wikimedia Commons
Władysław IV Waza przywrócił hierarchię Kościoła prawosławnego, ale kwestie religijne stały się przyczyną konfliktów – przede wszystkim na Ukrainie, dając już w XVII wieku władcom Rosji pretekst do występowania w roli obrońców prawosławia w Rzeczypospolitej. Po rozbiorach Polski carowie jako protektorzy prawosławia skasowali unię brzeską – najpierw na Ziemiach Zabranych Rzeczypospolitej i na Białostocczyźnie (1839), a następnie w ramach represji po powstaniu styczniowym – w Królestwie Polskim (1875).
Supraśl wraz z Białostocczyzną znalazł się w 1807 roku w Imperium Rosyjskim. Klasztor przejęty został już w 1824 roku przez Rosyjski Kościół Prawosławny. Rosjanie opuścili monaster podczas I wojny światowej, ale władze II Rzeczypospolitej nie zwróciły obiektu polskiemu Kościołowi prawosławnemu, tylko przekazały klasztor Kościołowi katolickiemu. Wojna przyniosła zniszczenia, których dopełnił okres komunizmu. Dopiero w latach 80. XX wieku Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny odzyskał klasztor w Supraślu. Obecnie funkcjonuje w nim męski Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy, a w odbudowanym Pałacu Archimandryty Akademia Supraska oraz Muzeum Ikon w Supraślu.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót