Zamość

woj. lubelskie

Błyskotliwa kariera Jana Zamoyskiego (1542-1605) zawiera wszystkie ważne punkty historii politycznej Rzeczypospolitej drugiej połowy XVI wieku.

Kamienice przy ul. Ormiańskiej fot. NID

Zamoyski pochodził z kalwińskiej rodziny szlacheckiej. Dokonał konwersji na katolicyzm. Mimo niewielkiego stanu posiadania (ojciec zostawił mu zaledwie cztery wsie) odbył staranne studia w Paryżu, Rzymie i Padwie. Po powrocie do kraju związał się ze szlacheckim ruchem naprawy państwa, stał się trybunem egzekucjonistów. Jako orędownik wolnej elekcji skutecznie poparł kandydaturę Anny Jagiellonki i Stefana Batorego, a w kolejnej elekcji przeforsował wybór Zygmunta III Wazy, udaremniając tym samym objęcie polskiego tronu Habsburgom.

Stefan Batory nagrodził lojalność swego najwierniejszego współpracownika licznymi nadaniami i ministerialnymi urzędami w Koronie Polskiej – Zamoyski został kanclerzem (1576), a potem hetmanem (1578). Za Batorego wiódł już życie magnata i latyfundysty. Był twórcą i posiadaczem ogromnej fortuny, zgromadzonej dzięki własnej polityce gospodarczej i nadaniom królewskim. Zadbał o jej niepodzielność, ustanowił Ordynację Zamojską (1589), która przetrwała do reformy rolnej w 1944 roku.

Jan Zamoyski był człowiekiem wybitnym i znanym w ówczesnej Europie nie tylko ludziom polityki, ale także elicie intelektualnej. Z Padwy, gdzie studiował i był w 1563 roku rektorem uniwersytetu, pochodził też Bernardo Morando, od 1578 roku architekt pozostający w służbie magnata. Morando zrealizował dla Zamoyskiego pomysły teoretyków włoskiej urbanistyki renesansowej. Stworzył od podstaw miasto idealne – Zamość i jego bastionowe fortyfikacje (1580). Czternaście lat po założeniu miasta hetman ufundował w nim uczelnię – Akademię Zamojską, która skutecznie rywalizowała ze szkolnictwem jezuickim, kształcąc młodzież w duchu obywatelskim. Zadbał też o miejscową drukarnię i biblioteki: prywatną pałacową i przeznaczoną dla Akademii.

Zamość jest najwybitniejszą realizacją miejską w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej. Pozostawał rezydencją Zamoyskich, miastem-twierdzą i głównym ośrodkiem ordynacji. Był dogodnie położony między Warszawą a Lwowem, na szlaku handlu skórami i bydłem. Hetman sprowadził do miasta i obdarował przywilejami Greków z Kaffy, Ormian i żydów sefardyjskich, dzięki czemu Zamość utrzymywał rozległe kontakty ze Wschodem oraz z Gdańskiem. W mieście istniały świątynie chrześcijańskie: katolików, prawosławnych Greków oraz Ormian. Funkcjonowała także synagoga. Układ urbanistyczny miasta pozostał niezmieniony od czasów hetmana Zamoyskiego.

Jerzy Bracisiewicz

Powrót
drukuj wyślij facebook
Lublin woj. lubelskie

„Bój się Boga! Nie przysięgaj…” Obrady Trybunału Koronnego w Lublinie