Augustus – boski, czcigodny, wspaniały. Imię to, nawiązujące do imion cesarzy rzymskich, nosiło czterech władców Polski. Aż trzech w XVIII wieku. Czy określenie tak bardzo dodające splendoru odpowiadało ich dokonaniom? Czy bilans historii Polski tego stulecia jest równy ambicjom ówczesnych monarchów? Pytania wydają się proste. Każdy przecież wie, że czasy saskie to okres pogłębiającej się anarchii, korupcji i malejącej suwerenności. Panowanie Stanisława Augusta to z kolei gorączkowe, spóźnione reformy i ostateczny upadek państwa. Naprawdę warto bliżej przyjrzeć się XVIII wiekowi…
Ponad 60 lat rządów Wettinów uważa się za katastrofalne dla Rzeczypospolitej. Anarchia liberum veto, przekupstwo posłów i senatorów, ingerencja mocarstw ościennych. Do tego wojna północna, wojna o sukcesję polską, ksenofobiczna kultura sarmatyzmu. Jednocześnie wzrost czytelnictwa, cenne publikacje, pierwsza biblioteka publiczna, imponujące inicjatywy w zakresie nauki i edukacji. Trzy dekady rządów Augusta III dodatkowo przyniosły stabilizację sprzyjającą rozwojowi gospodarki, co przyczyniło się do znacznych dokonań w sztuce i architekturze. Zapoczątkowane wtedy tendencje były kontynuowane w drugiej połowie wieku.
Regalia Augusta III Sasa: korona, berło i jabłko, Johannes Heinrich Köhler, 1733; Muzeum Narodowe w Warszawie, fot. P. Ligier, Muzeum Narodowe w Warszawie, dzięki uprzejmości muzeum
Epoka stanisławowska także stanowiła czas sprzeczności. Uległość króla wobec Katarzyny II ułatwiała dominację Rosji. Zarazem reformatorskie dążenia monarchy napotykały sprzeciw szlachty, która wywołała wojnę domową w obronie dawnych praw, a jednocześnie przeciwko ingerencji wschodniego sąsiada. Orężny zryw konfederatów barskich zakończył się pierwszym rozbiorem Polski. Król, niezrażony brakiem zrozumienia ze strony poddanych, wytrwale próbował modernizować kraj, rozwijać kulturę, edukację i sztukę. Sprzyjał planom zasadniczej reformy ustroju. Gorączkowe działania polityków oświecenia zostały przerwane przez kolejne rozbiory i ostateczny upadek Rzeczypospolitej. Jednak nawet w najczarniejszych chwilach nie zabrakło ludzi, którzy z poświęceniem walczyli o niepodległość. Tym niejednoznacznym, skomplikowanym czasom poświęciliśmy niniejszy pakiet.
Sztucer wyprodukowany w manufakturze kozienickiej w końcu XVIII wieku, fot. Muzeum Wojska Polskiego
Nasze opracowanie składa się z pięciu części i dołączonych do nich propozycji zadań oraz ćwiczeń powtórzeniowych. Zapraszamy do skorzystania z artykułów opublikowanych na portalu HISTORIA: POSZUKAJ. Nasze materiały często wykraczają poza podstawę programową, dzięki czemu ich lektura umożliwia uzupełnienie wiadomości z podręcznika i lekcji w szkole. Pragniemy zwrócić uwagę Państwa na rozmaite rodzaje źródeł historycznych, przede wszystkim tych, które należą do kolekcji muzeów polskich. Analiza obiektów ikonograficznych, zabytków architektury, wizerunków broni i umundurowania pozwoli na ciekawe przybliżenie uczniom znanych zagadnień i przyczyni się do doskonalenia ich kompetencji.
Wenus Anadyomene, autor nieokreślony, II w. n.e., Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Biały Dom, źródło: katalog zbiorów
Część I dotyczy czasów saskich. Celem, który przyświecał nam przy wyborze artykułów, było podkreślenie niejednoznaczności, kontrowersyjności tej epoki. Dlatego, obok tekstu dotyczącego okrutnego ukarania mieszczan toruńskich w 1724 roku, proponujemy materiały mówiące o zjawiskach pozytywnych – rozwoju kultury, edukacji, dokonaniach światłych magnatów. W części II zamieszczamy artykuły poświęcone reformatorskim działaniom Stanisława Augusta. Chcąc ukazać ich szeroką panoramę, zamieściliśmy szkice opowiadające o teatrze, mecenacie artystycznym, inicjatywach mających na celu kształtowanie postaw obywatelskich.
Figura lwa z herbem Wschowy, piaskowiec, 1737, Muzeum Ziemi Wschowskiej, fot. P. Obłok
Ponieważ ambicji króla nie podzielała większość szlachty, już na samym początku jego panowania doszło do gwałtownego sprzeciwu, uważanego przez niektórych za pierwsze powstanie narodowe. Konfederację barską, pierwszy rozbiór i dalsze próby uzdrowienia państwa przybliżają teksty z części III. Część IV natomiast umożliwia niebanalne spojrzenia na insurekcję kościuszkowską. Zachęcamy do poświęcenia uwagi mniej znanym wątkom tego zrywu – aspektom militarnym, a także… finansowym. Autorki artykułów zaproponowanych w części V pakietu drobiazgowo analizują ikonograficzne wyobrażenia wybranych epizodów powstania 1794 roku. Zachęcamy do uważnego pochylenia się nad dziełami malarskimi zarówno z epoki, jak i stworzonymi przez artystów w kolejnych dziesięcioleciach.
Fragment Bitwy pod Racławicami, obraz namalowany przez zespół malarzy pod kierunkiem Jana Styki i Wojciecha Kossaka, 1893-1894, Panorama Racławicka – oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu, licencja PD, źródło: media społecznościowe muzeum
Nasze propozycje dotyczą tylko części materiałów z portalu HISTORIA: POSZUKAJ. Proponujemy Państwu również sięgnięcię do szeregu innych artykułów naszych autorów, zamieszczonych w zakładkach WIEDZA oraz ŚCIEŻKI HISTORII. Na końcu pakietu dołączyliśmy kilka propozycji ćwiczeń i zadań, które – wykorzystując opublikowane przez nas teksty – ułatwiają usystematyzowanie i powtórzenie materiału.
Pobierz:
Wiek_trzech_Augustow._Utrata_suwerennosci_proby_reform_i_walka_zbrojna.pdf
Posłuchaj podcastów:
Czy Tadeusz Kościuszko lubił haftować? Artystyczne zainteresowania naczelnika
Przepis na nieudane porwanie króla, czyli uprowadznie Stanisława Augusta Poniatowskiego
Biała Dama, czyli duch z obrazu Portret Teofili z Działyńskich w Zamku w Kórniku
Sprawdź swoją wiedzę:
Lekcje on-line:
Na dworze ostatniego króla Polski
Powrót
