Dzieje Polski od zakończenia II wojny światowej do upadku systemu komunistycznego stanowią przedmiot wielu rozmaitych, często sprzecznych, ocen i interpretacji. Polska Ludowa słusznie jest wskazywana jako przykład systemu niedemokratycznego, w którym łamano podstawowe prawa człowieka, a władze brutalnie tłumiły protesty społeczne. Jednocześnie trudno nie dostrzec głębokich przemian cywilizacyjnych, rozwoju gospodarczego i osiągnięć na polu kultury. Znacząca część społeczeństwa w pełni identyfikowała się z państwem, które było pozbawione suwerenności. Do dziś część starszego pokolenia wspomina z sentymentem czasy młodości, zwłaszcza łatwość znalezienia pracy, możliwość wyjazdu na wakacje czy „otrzymanie”, a nie kupienie według zasad rynkowych, mieszkania. W niepamięć odchodzą za to braki w zaopatrzeniu, pogłębiający się dystans dzielący Polskę od Zachodu, cenzura, nachalna propaganda.
Podręcznikowa wersja dziejów Polski Ludowej koncentruje się na wątkach politycznych: represjach, protestach i oporze obywateli. W niniejszym skrypcie proponujemy poszerzenie tego tradycyjnego spojrzenia. Nie stroniąc od spraw związanych z konfliktami pomiędzy władzą a społeczeństwem, chcemy zwrócić uwagę na życie codzienne, dorobek nauki i kultury, a na koniec bliżej przyjrzeć się latom upadku systemu komunistycznego.
Zofia Chomętowska, Most pontonowy na Wiśle, marzec-kwiecień 1945; Muzeum Warszawy, dzięki uprzejmości muzeum
Rekomendowane przez nas artykuły nie składają się na wyczerpującą syntezę lat 1945–1989. Proponujemy jedynie sięgnięcie do części zasobu portalu HISTORIA: POSZUKAJ, mając nadzieję, że wskazane teksty stanowią inspirację do podjęcia z uczniami dyskusji na wybrane tematy. Może to pozwolić na ukazanie historii tego okresu w zróżnicowany i wielostronny sposób. Tradycyjnie pragniemy zwrócić uwagę na znaczenie eksponatów z polskich placówek muzealnych – źródła materialne stanowią doskonały punkt wyjścia opowieści o realiach życia w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL). Nasi autorzy przypominają sylwetki znanych i mniej znanych postaci, które w rozmaity sposób kształtowały oblicze Polski i wpływały na losy jej obywateli. Chcemy przedstawić nie tylko polityków – zarówno związanych z obozem władzy, jak i opozycjonistów. Prezentujemy artystów, architektów, naukowców, projektantów. Ich praca, składająca się na dorobek ponad czterech dekad dziejów Polski, stanowi ważną spuściznę, bez której trudno wyobrazić sobie współczesność. Druga połowa XX wieku to czas imponującego rozwoju kultury. Sugerujemy zachęcenie uczniów do przyjrzenia się powstającym w tym czasie utworom muzycznym i filmom – mogą one wiele opowiedzieć o czasach Polski Ludowej.
Magdalena Abakanowicz, Kompozycja form białych (Kompozycja białych form), 1962, Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, licencja CC BY [?], dzięki uprzejmości muzeum
Prezentowany pakiet jest przeznaczony dla nauczycieli i uczniów szkół średnich. Może zostać wykorzystany w dydaktyce, jak i podczas samodzielnego powtarzania materiału przed egzaminem maturalnym. Namawiamy zarówno do sięgnięcia po wymienione w pakiecie artykuły, jak i do skorzystania z innych tekstów, które można znaleźć w zakładce WIEDZA na portalu HISTORIA: POSZUKAJ. Wiele równie interesujących materiałów zostało omówionych w pakiecie przeznaczonym dla szkoły podstawowej. Przekrojowe, syntetyczne ujęcia szeregu podstawowych zagadnień można odszukać w zakładce ŚCIEŻKI HISTORII.
Samolot Kukułka, Muzeum Lotnictwa w Krakowie, fot. A. Wilson, flickr.com
Ze względu na bogactwo wątków i znaczną liczbę artykułów poświęconych czasom powojennym na naszym portalu niniejszy pakiet składa się z dziewięciu części oraz z propozycji ćwiczeń. Przywoływane w nich teksty mają służyć jako przykłady tematyki, którą warto wykorzystać. Pakiet zasadniczo nie jest ułożony chronologicznie – nadaliśmy mu układ problemowy.
W części I zwracamy uwagę na możliwości, jakie dają źródła ikonograficzne przy charakteryzowaniu okresu stalinowskiego. W części II przybliżamy zagadnienia związane z wydarzeniami politycznymi – mniej znanymi, ale składającymi się na obraz PRL. Część III zawiera teksty mówiące o wybranych, wielkich postaciach nauki i kultury polskiej, działających zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Bez ich pracy i geniuszu bylibyśmy dziś znacznie ubożsi. Podobnie nie sposób przecenić osiągnięć najwybitniejszych polskich kompozytorów, o których opowiadają teksty z części IV. Artyści plastycy z kolei są bohaterami artykułów z części V, a dziełom architektów została poświęcona część VI.
Narzędzia antropometryczne oraz dokumenty należące do profesora T. Dzierżykray-Rogalskiego, Muzeum Historii Medycyny i Farmacji UMB
Na zupełnie inne zagadnienia zwracają artykuły z części VII skryptu. Historia PRL to wszak życie zwykłych ludzi, codzienność, która tylko pozornie była szara i siermiężna. Państwowy mecenat pozwalał utalentowanym projektantom nie zważać na uwarunkowania rynkowe i umożliwiał kreowanie ciekawych modeli ubiorów i przedmiotów codziennego użytku. W rezultacie PRL-owski design do dziś zachwyca niezwykłością form. Materiały z części VIII są poświęcone kilku dziełom kinematografii czasów Polski Ludowej. Władze traktowały film jako ważne narzędzie propagandy. Z czasem reżyserzy uzyskali więcej swobody, dzięki czemu powstawały dzieła wspaniale reprezentujące Polskę w świecie, a jednocześnie wiele mówiące o rzeczywistości realnego socjalizmu. Przegląd problematyki czasów PRL kończy się częścią IX, w której zebraliśmy teksty poświęcone ostatniej dekadzie rządów komunistycznych. Przypominamy wydarzenia i zjawiska pierwszoplanowe, jak i mniej znane, a dobrze oddające klimat tych lat. Tradycyjnie na końcu dołączamy propozycje ćwiczeń i zadań umożliwiających wykorzystanie materiałów z portalu HISTORIA: POSZUKAJ. Mogą one również posłużyć do samodzielnego sprawdzenia i usystematyzowania wiedzy przez uczniów.
Pobierz:
Polska_Ludowa_kraina_sprzecznosci.pdf
Posłuchaj podcastu:
A kuku! Historia samolotu Kukułka ze zbiorów Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie
Lekcje on-line:
Andrzej Wróblewski i sztuka polska po II wojnie światowej
Powrót
