Prasłowiańskie słowo „tor" oznaczało udrożniony szlak, w przypadku Torunia przejście, przeprawę przez Wisłę między Kujawami a ziemią chełmińską. Dzieje Torunia, największego miasta ziemi chełmińskiej, złączone są z historią tej krainy.
Toruń fot. NID
Lokacja miasta, podobnie jak pobliskiego Chełmna, odbyła się w tym samym roku i na mocy tego samego przywileju, wydanego przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego (1233). Korzystne zapisy prawa chełmińskiego, które w zamierzeniu Zakonu miały przyciągnąć i zaktywizować osadników, wkrótce obróciły się przeciwko interesom politycznym i gospodarczym Krzyżaków. W XV wieku bogate mieszczaństwo toruńskie, podobnie jak mieszczaństwo wielu innych miast Pomorza i ziemi chełmińskiej, odrzuciło fiskalną politykę państwa krzyżackiego i wybrało związek ze swoim naturalnym zapleczem gospodarczym, z Królestwem Polskim.
Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu, fot. Pko, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Kazimierz IV Jagiellończyk, syn Władysława II Jagiełły, u progu wojny trzynastoletniej z Zakonem wcielił do Korony Polskiej Pomorze Gdańskie oraz ziemię chełmińską, czyli Prusy Królewskie (1454). Potwierdził zdobycze w drugim pokoju toruńskim (1466). Mikołaj Kopernik przyszedł zatem na świat w mieście, które już pozostawało w związku z Polską. Ówczesny układ urbanistyczny Torunia z późnogotycką zabudową szczęśliwie ocalał z pożogi ostatniej wojny i daje pogląd o obliczu miasta na przełomie XV i XVI wieku.
Hanzeatycki Toruń, położony dogodnie nad Wisłą i na skrzyżowaniu lądowych szlaków handlowych, czerpał ogromne zyski z wymiany dalekosiężnej. Związek z rozległym Królestwem Polskim, sięgającym strefy czarnomorskiej, był dla miasta życiodajny. Wkrótce po połączeniu Prus Królewskich z Toruniem władztwo Jagiellonów objęło Polskę, Litwę, Czechy oraz Węgry, wypełniając europejską przestrzeń między Bałtykiem, Adriatykiem i Morzem Czarnym. Również w Rzeczypospolitej Obojga Narodów miasto wykorzystywało dla swego rozwoju zaplecze gospodarcze kraju. Toruń określany był jako ozdoba Polski i trwał wiernie przy Rzeczypospolitej, podobnie jak Gdańsk, do drugiego rozbioru (1793).
Mieszczaństwo Torunia, w dużym stopniu niemieckiego pochodzenia, wybrało w okresie reformacji luteranizm. Miasto było znaczącym ośrodkiem wyznania ewangelicko-augsburskiego w Pierwszej Rzeczypospolitej. W czasach Władysława IV Wazy symbolem otwartości kulturowej oraz wyznaniowej, zarówno Torunia jak i Rzeczypospolitej, stała się, bezprecedensowa na gruncie europejskim, debata międzywyznaniowa w ratuszu toruńskim, zwana Colloquium charitativum (1645).
Jerzy Bracisiewicz
Powrót
