Jesień polskiego średniowiecza – państwo, społeczeństwo i kultura w XIV i XV wieku

Materiały dydaktyczne dla nauczycieli i uczniów szkół średnich

Polska, zjednoczona i umocniona przez dwóch ostatnich Piastów, stała się – po zawarciu unii z Litwą – jednym z najważniejszych państw Europy Środkowej. Wiek XV upłynął Jagiellonom pod znakiem zmagań z zakonem krzyżackim – choć prowadzonych ze zmiennym szczęściem, to jednak zakończonych korzystnym hołdem pruskim w 1525 roku.

Tłem wydarzeń politycznych i militarnych były głębokie przemiany społeczne i ustrojowe. Przypominająca zachodnie standardy monarchia stanowa z czasów Kazimierza Wielkiego stawała się stopniowo państwem szlacheckim, w którym jeden stan zdominował pozostałe grupy społeczne i samego monarchę. Pomimo to zarówno książęta piastowscy, jak i królowie polscy wciąż odgrywali pierwszoplanową rolę w życiu państwa, a ich działania wywierały przemożny wpływ na życie poddanych.

Krzyżacki relikwiarz (dyptyk) z 1388 roku. Klęczący przed Matką Boską brodacz to Thiele von Lorich – komtur z Elbląga i właściciel relikwiarza, Muzeum Wojska Polskiego

Polska XIV i XV wieku mocno była osadzona w Europie. I to nie tylko w gronie najbliższych sąsiadów. Mogą dziś zdumiewać przykłady rozległych, sięgających krańców kontynentu, kontaktów Piastów i Jagiellonów. Plonem stosunków międzynarodowych był imponujący rozwój kultury – sztuki, architektury i muzyki. Warto przypomnieć, że ostatnie dwa stulecia wieków średnich stanowią dowód imponującego, wszechstronnego rozwoju państwa polskiego.

Marian Jaroczyński, II traktat toruński, Muzeum Okręgowe w Toruniu, fot. Jan Mehlich, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

W niniejszym pakiecie sięgamy do artykułów z portalu HISTORIA: POSZUKAJ poruszających bogatą problematykę schyłku polskiego średniowiecza. Gorąco namawiamy do zapoznania się również z innymi tekstami znajdującymi się w zakładkach WIEDZA oraz ŚCIEŻKI HISTORII.

Józef Simmler, Kazimierz Wielki na uczcie u Mikołaja Wierzynka rajcy krakowskiego,1862, licencja PD, Wikimedia Commons

Pakiet składa się z pięciu części oraz propozycji ćwiczeń. W części I skupiamy uwagę na dziejach konfliktów jagiellońsko-krzyżackich. Przypominamy nie tylko mniej znane okoliczności pierwszoplanowych wydarzeń, ale także związane z nimi dzieła sztuki, pieczołowicie przechowywane w polskich muzeach. Część II jest poświęcona epizodom z życia wybranych Piastów i Jagiellonów. Naszym zamiarem było przybliżenie uczniom postaci z kart podręczników historii i ukazanie ich w bardziej ludzkim wymiarze. Temat przewodni części III to obecność reprezentantów polskich dynastii w Europie. Wybrane teksty skłaniają do zadania pytań: jak rozległe były ich kontakty, jak wyglądały stosunki z przedstawicielami innych narodów?

Antoni Boys, Elżbieta Rakuszanka, 1579-1587, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, licencja PD, Wikimedia Commons

Tematyka społeczna, nierzadko zaniedbana i sprawiająca uczniom kłopot, wypełnia część IV naszych propozycji. Na mieszczan i ich sytuację prawną możemy spojrzeć dzięki artykułom, które opowiadają o krwawych często konfliktach i o polityce władców wobec miast i ich mieszkańców. W części V pragniemy zwrócić uwagę, jak bardzo kultura Polski piastowskiej i jagiellońskiej wiązała się z kulturą europejską i na jak wysokim stała poziomie. Jesteśmy przekonani, że wszechstronne spojrzenie na schyłek polskiego średniowiecza pozwala dowieść, że epoka ta stanowiła nie tylko czas wybitnych osiągnięć politycznych, ale i zbliżyła nasz kraj do wiodących państw kontynentu.

Władysław Łuszczkiewicz, grobowiec Kazimierza Jagiellończyka, grafika z XIX w., w: A. Przeździecki, Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII. Serya 2, Warszawa-Paryż 1855-1858, licencja PD, Wikimedia Commons

Pozwalamy sobie zaproponować zestaw ćwiczeń, które mogą być zaproszeniem do sięgnięcia do zasobu portalu HISTORIA: POSZUKAJ. Sugerujemy sposoby korzystania ze znajdujących się na naszej stronie materiałów. Podajemy przykłady zadań pozwalających na efektywne powtórzenie materiału i usystematyzowanie wiedzy zawartej w naszych artykułach.


Pobierz:
Jesien_polskiego_sredniowiecza_panstwo_spoleczenstwo_i_kultura_w_XIV_i_XV_w.pdf

 

Posłuchaj podcastów:

Skąd w gotyckiej kaplicy prawosławne freski? Posłuchaj o spotkaniu dwóch kultur na zamku w Lublinie

Powrót
drukuj wyślij facebook

Trofeum z wielkiej wojny z zakonem krzyżackim. Gotycki relikwiarz w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego

II Traktat Toruński obraz Mariana Jaroczyńskiego w Muzeum Okręgowym w Toruniu
Toruń 1466. Wieczysty pokój po latach wojny.

Warszawa wkracza na karty historii. Sąd papieski w Warszawie w 1339 roku

Śmiertelna agonia w czerwonym marmurze. Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka w katedrze na Wawelu
Z Sulejowa na tron. Władysław Łokietek królem zjednoczonej Polski
Gdy Mikołaj był mały. Wczesna edukacja Mikołaja Kopernika

Muzyczna kapsuła czasu. "Chrystus zmartwychwstan jest" – dzieje kościelnej pieśni wielkanocnej

Dlaczego zginął kanonik Marcin Baryczka?
Elżbieta Rakuszanka. Matka królów, kardynała i świętego
Nauk przemożnych perła. Początki Akademii Krakowskiej
Poczty królów polskich
Pruski książę klęka przed polskim królem. Hołd pruski 1525
A czy znasz Ty, bracie młody, Twoje ziemie, Twoje wody? Geografia historyczna ziem polskich
Prawosławni goście w gotyckiej kaplicy. Freski z kaplicy Trójcy Świętej w Muzeum Narodowym w Lublinie
Początek potęgi Gdańska. Wielki przywilej kazimierza Jagiellończyka

Tajemnicza śmierć wielkopolskiego możnowładcy Maćka Borkowica

Henryk I Jaworski. Rycerze Okrągłego Stołu na Dolnym Śląsku

Król Lancelot. Ostatni książę kujawski Władysław Biały

Krwawa Wizyta Zygmunta Luksemburskiego we Wrocławiu

Z Cieszyna do Londynu, czyli Małgorzata Piastówna na dworze angielskim

Mieszczanie kontra szlachta. Przyczyny i skutki zabójstwa Andrzeja Tęczyńskiego

Włoska przygoda. Cesarska koronacja Anny świdnickiej w Rzymie

Groźny bunt wójta i biskupa

Rzeźnicy i tkacze przeciwo patrycjuszom. Bunt cechów wrocławskich w 1418 roku

W cieniu królowej Bony. Pierwsza żona Zygmunta Starego, Barbara Zápolya

Początki zjednoczonej Europy? Zjazd Monarchów Europejskich w Krakowie w 1364 r.
O śmierci Jaśka Kmity. Relacje polsko-węgierskie za panowania Ludwika Węgierskiego