Zwraca uwagę od razu: drobna, dyskretna i elegancka. Kim jest i jakie sekrety skrywa tajemnicza dama? Oto historia pochodzącej z okresu międzywojennego figurki z fabryki porcelany w Katowicach.
Stoi w nastrojowym oświetleniu i doborowym towarzystwie innych pięknych wyrobów z Fabryki Porcelany Giesche ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach. Mimo niewielkich rozmiarów (wysokość: 21,5 cm) roztacza magiczną aurę. Delikatna, zwiewna i piękna. Z czym się kojarzy? Przywołuje na myśl rusałkę tańczącą nad brzegiem jeziora. Figurka wykonana jest z białej, szkliwionej porcelany, z elementami srebrzeń we włosach i dłoniach – tylko usta dziewczyny podkreślone są czerwienią. Otoczona mieniącą się srebrem trawą sprawia wrażenie, jakby lekko unosiła się w tańcu. Wrażenie delikatności ściśle wiąże się ze stylem artystycznym, w którym wykonano porcelanową figurkę – to modelowy przykład art déco, stylu z początku XX wieku, znanego z wytwornych przedmiotów dekoracyjnych tworzonych z materiałów wysokiego gatunku. Takim szlachetnym i luksusowym materiałem była porcelana. W Europie po raz pierwszy wyprodukował ją w 1709 roku alchemik króla Polski Augusta II Mocnego. Autor tej konkretnej figurki nie jest znany. Co więcej o niej wiadomo?
Figurka okazuje się częścią niekompletnej ikebany - w oryginale stanowiła bowiem element dekoracyjny naczynia do układania kwiatów według japońskiej sztuki florystycznej. Można sobie wyobrazić, jak figurka dopełnia swoim wdziękiem starannie ułożony na stole bukiet podczas uroczystego obiadu. Kolejny trop: w Muzeum Historii Katowic czujne oko odnajdzie bliźniaczą siostrę rusałki. Niemal identyczna dama miała jednak więcej szczęścia, ponieważ zachowała się wraz z wszystkimi elementami ikebany. Całość wygląda imponująco.
Autorki artykułu oraz figurka „Rusałka”, zdjęcie zrobione w Muzeum Śląskim
Obie figurki powstały w latach 1929-1939 w Fabryce Porcelany Giesche w Katowicach - Bogucicach. Historia zakładu rozpoczyna się w 1920 roku, gdy w Szopienicach – Roździeniu (kilka kilometrów od Bogucic) powstała pierwsza na Śląsku wytwórnia porcelany. W 1924 roku nowi właściciele zakupili budynki po byłej fabryce pasz w Bogucicach, które następnie przebudowano na nowoczesną Fabrykę Porcelany Giesche - dawniej Czuday. Od tej pory na Śląsku, słynącym z czarnego złota – węgla, pojawiło się także białe złoto – porcelana, symbol luksusu oraz prestiżu.
Fabryka produkowała porcelanę techniczną, w tym izolatory potrzebne do zakładania elektryczności, oraz porcelanę użytkową i dekoracyjną. Wizytówką fabryki były unikatowe serwisy obiadowe, kawowe, do herbaty, ozdobne naczynia oraz figurki. Wyroby porcelanowe chętnie kupowali zamożni mieszkańcy okolic. Znajdowały one także nabywców wśród rodzin robotniczych, ponieważ fabryka sprzedawała swoje wyroby pracownikom po okazyjnych cenach. Przez cały okres międzywojenny fabryka należała do wiodących producentów w branży, prężnie konkurując z fabrykami w Ćmielowie i Chodzieży. O jej prestiżu świadczy fakt, że zaopatrywała w zastawy stołowe polskie placówki dyplomatyczne! Ciekawostką jest to, iż w 1939 r. reprezentowała Polskę na Wystawie Światowej „Świat jutra” w Nowym Jorku. Z całą pewnością nasza dama może więc pochwalić się szlachetnym pochodzeniem.
Figurka ,,Rusałka”, lata 30. XX wieku, Fabryka Porcelany Giesche, Muzeum Historii Katowic
Podczas II wojny światowej fabrykę zajęli Niemcy, ale zakład nadal produkował porcelanę. Po wojnie został znacjonalizowany. Dwukrotnie zmieniał nazwę: w 1952 roku - na Zakłady Porcelany Bogucice, w 1994 roku - spółka Porcelana Śląska. Działał do 2009 roku, gdy ogłoszono jego upadłość. Od tego czasu w fabryce nie produkuje się już porcelany, ale wciąż się ją zdobi.
Fabryka Porcelany Giesche, Katowice, fot.
W 2012 roku za sprawą Fundacji Giesche rozpoczęto rewitalizację obiektów pofabrycznych. Obecnie Fabryka Porcelany pełni rolę Parku Przemysłowo-Technologicznego. Stała się miejscem spotkań i wydarzeń kulturalnych oraz siedzibą różnych firm usługowych. Została wpisana na listę obiektów Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego i nadal jest ważnym punktem na mapie Katowic.
Mała porcelanowa figurka rusałki - choć krucha - przetrwała wojnę i okazała się drogowskazem do interesującej lekcji historii, która odkrywa Śląsk nie tylko jako region „czarnego złota”, ale i porcelany. Jej dom rodzinny - Fabryka Porcelany w Katowicach, mimo że nie produkuje już porcelany, nadal tętni życiem.
Tropicielki historii: Alicja Swoboda, Julia Skowronek, Natalia Nowosińska
pod kierunkiem Joanny Michny
Szkoła Podstawowa nr 6 im. Juliusza Słowackiego w Sosnowcu
Powrót
