Zachwycający eksponat z kolekcji Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku ukazuje w niezwykły sposób dzieje 14. Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej.
Ta historia zaczyna się w Wielkopolskiej Fabryce Instrumentów Muzycznych w Bydgoszczy, pierwszym zakładzie produkcji instrumentów w Polsce. To tu wyprodukowano werbel 14. Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej. Mimo oczywistej funkcji użytkowej, spełniał też rolę ozdobną – ma liczne ornamenty, które świadczą o staranności jego twórców i uroczystym charakterze przedmiotu. Choć jego dzieje są burzliwe, to instrument jest dobrze zachowany – właściciel musiał dbać o jego wygląd i stan techniczny. Czy robił to, bo zdawał sobie sprawę z wysokiej wartości przedmiotu, czy też z sentymentalnego przywiązania?
Werbel 14 Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, fot. Julia Górnicka, 2019
Wszystkie ruchy narodowo-wyzwoleńcze i armie świata miały swoją muzykę - pieśni patriotyczne, marsze bojowe oraz marsze paradne, grane na różnych uroczystościach, podczas których celebrowano zwycięstwa. Dlatego ważnym narzędziem w wojskowości był werbel, który służył do wykonywania muzyki w ważnych dla armii momentach. Obiekt z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku był ściśle związany z historią 14. Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej, który istniał od 1918 do 1939 roku. Oddział wchodził w skład 4 Dywizji Piechoty. Pierwszym jego dowódcą był kapitan Ignacy Misiąg, a ostatnim - major Jan Łobza.
Werbel najprawdopodobniej brał udział w kluczowych działaniach wojennych pułku: wojnie polsko-ukraińskiej, wojnie polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej. Towarzyszył żołnierzom w ważnych momentach - takich jak odwiedziny Józefa Piłsudskiego podczas kontrofensywy polskiej na Ukrainie, 28 czerwca 1919 roku, które miały zagrzać polskich żołnierzy do boju. Przede wszystkim jednak widział porażki i zwycięstwa odnoszone przez polskich żołnierzy.
Piotr Wittman (30 XII 1899 – 29 VI 1939), fot. Zakład Fotograficzny „Karol Szałwiński”, Włocławek, ok. 1930 r., Zbiory Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku
Jednym z nich była obrona Włocławka przed bolszewikami, która zaczęła się 14 sierpnia 1920 roku (bitwa toczyła się na terenach włocławskiego przedmościa). Pomimo ogromnych strat, desperacka obrona Włocławka z lewego brzegu Wisły zakończyła się sukcesem. W tym zwycięstwie ważną rolę – choć nieopisaną w podręcznikach historii – mógł odegrać dobosz, czyli członek orkiestry grający na werblu. To on, wybijając rytm, zagrzewał żołnierzy do walki, podnosił morale, dodawał otuchy w trudnych sytuacjach. Dodatkowo odgrywał też ważną rolę w wydawaniu rozkazów, komunikowaniu się. Dźwięk werbla, ten wyjątkowy rytm, kojarzył się z akcją, witalnością, pozytywną energią, z działaniem i dążeniem do celu. Dobosza nazywano też tarabaniarzem - pamiętacie pewnie słowa hymnu, napisane przez Józefa Wybickiego: „Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany, słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany”.
Orkiestra 14. Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej w Jarosławiu. W drugim rzędzie od dołu, trzeci od prawej Piotr Wittman, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku
Dobosz był tylko jednym z wielu muzyków pułku, ponieważ 14 Pułk Piechoty miał własną orkiestrę. Jej założycielem i kapelmistrzem był Piotr Wittman (30 XII 1899 - 29 VI 1939), kapitan służby stałej Wojska Polskiego w korpusie oficerów kapelmistrzów. Od dzieciństwa interesował się muzyką - ukończył Cesarsko-Królewską Akademię Muzyczną w Budapeszcie. Walczył w I wojnie światowej jako żołnierz armii austro-węgierskiej. Po uzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił w szeregi 14 Pułku Piechoty Wojska Polskiego, w którym służył przez resztę życia. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej (1918-1919) i wojnie polsko-bolszewickiej (1919-1921). Oprócz wielu dokonań wojennych dbał też o rozwój kultury muzycznej we Włocławku. Orkiestra pod kierownictwem Piotra Wittmana dawała liczne koncerty w Parku imienia Henryka Sienkiewicza, a także uświetniała wiele uroczystości miejskich i państwowych. Dodatkowo kapitan pracował we włocławskich szkołach jako nauczyciel muzyki, był współzałożycielem orkiestr szkolnych i fundatorem instrumentów (miedzy innym w szkole imienia księdza Jana Długosza we Włocławku).
Defilada orkiestry 14. Pułku Piechoty Ziemi Kujawskiej na terenie koszar przy ul. Żytniej. Na czele kolumny kapelmistrz, kpt. Piotr Wittman. Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku
Obecnie 14. Pułk – jego walka o kraj oraz wkład w kulturę – jest we Włocławku upamiętniony Pomnikiem Poległych Obrońców Wisły 1920 we Włocławku i ulicą Obrońców Wisły 1920 roku.
Werbel z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku dowodzi, że nawet zwykły instrument może stać się niezwykłym przedmiotem, kryjącym za sobą niebywałą historię, która pasjonuje współczesne pokolenie.
Katarzyna Rogalewska, Amelia Żaglewska, Amelia Sandecka, Julia Górnicka
pod kierunkiem Bożeny Piętowskiej
III Liceum Ogólnokształcące im.Marii Konopnickiej we Włocławku
ŹRÓDŁA:
1. zbiory Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku;
2. Tomasz Dziki, Marianna Gruszczyńska ,,Sierpień 1920 roku we Włocławku w świetle źródeł archiwalnych''.
Powrót
