Wieliczka

woj. małopolskie

Kazimierz III Wielki umocnił monarchię piastowską. Zmienił kształt terytorialny państwa polskiego i otworzył kraj na kontakty ze strefą czarnomorską. Konsekwentnie dbał o podstawy materialne swojej władzy.

Przywiązywał dużą wagę do organizacji dóbr królewskich. Sprzyjał ożywionej kolonizacji na prawie niemieckim i upowszechnieniu czynszu. Zabiegał o dochody płynące z ceł i mennicy oraz licznie lokowanych przez siebie miast. Wprowadził jednolitą monetę i ustanowił dla całego kraju poradlne, czyli podatek płacony od łanu chłopskiego. Ważnym źródłem dochodów państwa stało się górnictwo. Eksploatacja kopalin była tzw. regale, czyli uprawnieniem przysługującym wyłącznie monarsze.

Gospodarka Polski za Panowania Kazimierza Wielkiego, źródło: podręcznik Europa. Nasza historia, tom 1, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 2016

Mieszczanie nabywali od władcy przywileje na eksploatację kopalin. Cenne złoża znajdowały się przede wszystkim w Małopolsce. Najbogatsze zasoby rud ołowiu z rudami cynku i domieszką srebra występowały na pograniczu ziemi krakowskiej i Śląska: w Olkuszu, Chrzanowie, Trzebini, Bytomiu oraz Tarnowskich Górach. Królewską własnością pozostawały kopalnie ołowiu i srebra w Olkuszu. Ważne miejsce zajmowała eksploatacja soli. Obok tej wydobywanej w okolicach Krakowa, krajowe zasoby soli uzupełniły również, po zajęciu Rusi Halickiej, saliny ruskie z warzelniami w ziemi przemyskiej, drohobyckiej i lwowskiej  .

W średniowieczu zużywano duże ilości soli, głównie do konserwacji żywności. Dysponujemy szacunkami spożycia odnoszącymi się do XVI wieku. Wówczas w Polsce na jedną osobę przypadało ok. 12 kg soli rocznie. Od połowy XIII do XVIII wieku najważniejszym źródłem soli w Koronie Polskiej pozostawały żupy krakowskie. Żupa to termin pierwotnie oznaczający dochody władców płynące z kopalń. Żupami krakowskimi nazwano królewskie przedsiębiorstwa wydobycia i przerobu soli w Wieliczce i Bochni. Zasady funkcjonowania żup krakowskich sformułował Kazimierz III Wielki, wydając dla salin wielickich specjalną ordynację w 1368 roku.

Wieliczka Szyb Daniłowicza, fot. NID

Kopalnia soli w Wieliczce działa nieprzerwanie od czasów Bolesława V Wstydliwego do dziś. Zachowane wyrobiska i urządzenia techniczne ilustrują poziom górnictwa polskiego w okresie staropolskim. Kopalnia w epoce nowożytnej była największym przedsiębiorstwem w Polsce. W XVI wieku jej załoga liczyła blisko 1300 osób. Wieliczka, tak jak dziś, zawsze budziła duże zainteresowanie. Po odwiedzinach kopalni w księdze gości zachował się m.in. wpis Johanna Wolfganga Goethego, a także Fryderyka Chopina.

Jerzy Bracisiewicz

Powrót
drukuj wyślij facebook
Solny zamek czyli Zamek Żupny w Wieliczce
Z przedwiecznych puszcz w ręce górników. Niezwykły róg z Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Gdzie szukać gwarancji szczęścia? Kolekcja solniczek Muzeum Żup Krakowskich
Czy Kwinto dałby radę? Stuletni sejf w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Stara księżna na bryle soli. Obraz Jana Matejki Święta Kinga modląca się pośród sądeckich gór w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Zaczarowani wojownicy oczekują na sygnał do walki. Śpiący Rycerze Władysława Skoczylasa w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce