historiA: FISZKI 

Ekscytujący start młodego państwa – pierwsze lata II Rzeczpospolitej

PIERWSZE LATA II RZECZPOSPOLITEJ

Sprawdź swoją wiedzę. Zapraszamy do historycznych fiszek!

1

Dwaj antagoniści, Józef Piłsudski i Roman Dmowski, mieli odmienne koncepcje drogi do niepodległości. Piłsudski uważał, że koniecznością jest walka z Rosją, Dmowski upatrywał wroga w żywiole germańskim. W jaki sposób obaj politycy przyczynili się do odrodzenia Rzeczypospolitej?

Józef Piłsudski we współpracy z Austriakami tworzył oddziały strzeleckie, które po wybuchu I wojny światowej dały początek Legionom Polskim. Gdy w 1917 roku uznał, że Niemcy i Austro-Węgry przegrają wojnę, przekonał legionistów, by nie składali przysięgi na wierność cesarzom tych państw, za co został uwięziony w Magdeburgu. Do Warszawy powrócił w 1918 roku jako bohater i objął stanowisko Naczelnika Państwa. Roman Dmowski cieszył się uznaniem na Zachodzie, a w 1917 roku mocarstwa Ententy uznały go za reprezentanta narodu polskiego. W 1919 roku na paryskiej konferencji pokojowej dał się poznać jako wytrawny polityk i świetny mówca. Wraz z Ignacym Paderewskim złożył w imieniu Polski podpis pod traktatem wersalskim.
Kartka z życzeniami dla Marszałka. Jak Józef Piłsudski stał się symbolem niepodległości
Narodowy dyplomata. Roman Dmowski na konferencji w Paryżu w 1919 roku
Co łączy Józefa Piłsudskiego z Ramzesem XIII? Litografia Edwarda Okunia ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie

2

Po I wojnie światowej wielu Polaków z zaboru pruskiego wróciło do domów w niemieckich mundurach. W grudniu 1918 roku Poznań wciąż jeszcze pozostawał pod zwierzchnictwem Niemiec. Jakie wydarzenie spowodowało wybuch powstania wielkopolskiego?

W Poznaniu niezwykłe poruszenie wywołała wieść o planowanym przybyciu znakomitego, podziwianego na świecie pianisty i kompozytora – Ignacego Paderewskiego. Znany wirtuoz był także wybitnym politykiem. W czasie wojny działał na rzecz niepodległości Polski. Współpracował blisko z utworzonym przez Romana Dmowskiego Komitetem Narodowym Polskim, zabiegał o poparcie sprawy polskiej przez amerykańskiego prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona. Gdy Paderewski pojawił się 26 grudnia w Poznaniu, rodacy przywitali go wielotysięczną manifestacją przed hotelem „Bazar”. Następnego dnia Niemcy ostrzelali hotel i zaczęli zrywać polskie flagi. Zamieszki spowodowały wybuch powstania wielkopolskiego.
Kompozytor w Poznaniu wywołuje powstanie
W kurtce koloru „Feldgrau”, ale z orłem na rogatywce. Mundury wojska wielkopolskiego w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
Uzbrojenie wojska wielkopolskiego 1918 – 1919. Powstańczy rynsztunek na zdjęciach ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego

3

W odrodzonej Rzeczypospolitej przyznano kobietom prawa wyborcze. W 1920 roku w parlamencie zasiadało osiem posłanek z różnych ugrupowań. Które z nich reprezentowały ruch chłopski?

Dwie posłanki: Jadwiga Dziubińska i Irena Kosmowska należały do Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”. Obie pochodziły z Warszawy, ale pracowały na rzecz edukacji młodzieży wiejskiej. Dziubińska już w 1900 roku została kierowniczką męskiej szkoły rolniczej w Pszczelinie pod Warszawą. Wprowadzała w niej najnowsze metody nauczania, starała się cały czas dokształcać, pomagała zakładać inne podobne placówki w Polsce. Kosmowska, pod wpływem galicyjskich działaczy ludowych – Marii i Bolesława Wysłouchów, zaczęła publikować w pismach kierowanych do ludności wiejskiej, popularyzowała historię. Związała się z tygodnikiem „Zarzewie”, stworzyła specjalny dodatek dla młodych czytelników.
Polki przy urnach, Polki w parlamencie. Przyznanie praw wyborczych obywatelkom Polski
Pierwsze ludowe posłanki. Jadwiga Dziubińska i Irena Kosmowska w Sejmie Ustawodawczym
Polityczna pionierka. Jak Zofia Moraczewska została pierwszą socjalistyczną posłanką w II RP

4

W wyniku ustaleń zawartych w traktacie wersalskim Rzeczpospolita odzyskała Pomorze Wschodnie. W listopadzie 1919 roku wycofano z tego terenu niemieckie wojska. W jaki sposób Polska „przywitała się” z Bałtykiem?

Ustalenia traktatu wersalskiego dotyczące polskiego wybrzeża weszły w życie 20 stycznia 1920 roku. Dokonane 10 lutego symboliczne zaślubiny Polski z morzem miały duże znaczenie propagandowe. Podkreślały historyczny, nierozerwalny związek Rzeczypospolitej z Bałtykiem. Mimo fatalnej pogody na uroczystości w Pucku pojawiły się tłumy. Aktu zaślubin dokonał generał Józef Haller, wrzucając w wody zatoki platynowy pierścień. Kilka lat później artystka Małgorzata Łada-Maciągowa wykonała projekt witraża przedstawiający to wydarzenie.
Pierścień z Bałtyku. Projekt witraża „Zaślubiny Polski z morzem” Małgorzaty Łady Maciągowej z Muzeum Regionalnego w Siedlcach

5

Po I wojnie światowej możliwości korzystania przez Polskę z portu w Gdańsku były ograniczone. Rzeczpospolita stanęła przed koniecznością budowy nowego, dużego ośrodka portowego. Kto wyszukał odpowiednie miejsce pod tę inwestycję i sporządził plan architektoniczny?

Misję zbadania wybrzeża powierzono w 1920 roku inżynierowi Tadeuszowi Wendzie, specjaliście z dziedziny budownictwa morskiego. Posiadał on nie tylko wiedzę teoretyczną, ale też znakomite przygotowanie praktyczne: przed wojną pracował między innymi przy rozbudowie portu w Rewlu. Po oględzinach Wenda uznał, że tylko jedno miejsce spełniało odpowiednie warunki – mała rybacka wioska Gdynia. Miejscowość posiadała kilka zalet: była osłonięta od wiatru przez Półwysep Helski, miała głębokie wody przy brzegu i dobre połączenie kolejowe. Inżynier Wenda przygotował także projekt portu w Gdyni.
Ojciec Gdyni. Tadeusz Wenda – budowniczy gdyńskiego portu
Otworzę okno na świat! Eugeniusz Kwiatkowski i budowa portu w Gdyni
Modernizm w paski. Gdyńska Łuszczarnia Ryżu
Dworce łączące kontynenty. Dworzec Morski w Gdyni, siedziba Muzeum Emigracji

6

Odrodzone państwo polskie zwycięsko stawiło czoło najazdowi bolszewików. Zatrzymanie ich inwazji na Europę w 1920 roku stało się możliwe dzięki maksymalnej mobilizacji Wojska Polskiego oraz licznych ochotników. Czym się wyróżniały i jaką rolę odegrały oddziały ochotnicze w tym przełomowym konflikcie?

Początkowo dowódcy mieli poważne wątpliwości, czy formacje ochotnicze mogą odegrać większą rolę w wojnie z bolszewikami. Jednak w sierpniu 1920 roku do walki ruszyło aż 100 tysięcy ochotników. Byli to często bardzo młodzi żołnierze. Nierzadko zamiast jednolitego umundurowania nosili bluzy i koszule wojskowe barwy khaki. Wyróżniały ich biało-czerwone rozety przypięte do czapek. Uzbrojenie pochodziło z magazynów pozostawionych przez zaborców. Ochotnicy służyli pod rozkazami doświadczonych oficerów frontowych. Ich zapał, niezwykła odwaga i poświęcenie stały się symbolami walki z rosyjskim najeźdźcą. Wielu zginęło w bitwie pod Ossowem. Młodych ludzi idących na spotkanie śmierci przejmująco ukazał malarz Adam Bunsch na obrazie „Karabinowa kula”.
Z gimnazjum do wojska. Ochotnicy w wojsku polskim 1918 – 1920
Wiosna Botticellego w okopach wojny bolszewickiej. Obraz Adama Bunscha „Karabinowa kula” z Muzeum Narodowego w Warszawie
Na ratunek rannym żołnierzom. Mobilizacja służb medycznych podczas bitwy warszawskiej 1920 roku

 

7

Walka o granice państwa polskiego trwała bardzo długo. Szczególnie ostry konflikt dotyczył przynależności Śląska. Ślązacy nie mogąc pogodzić się z oddaniem tej dzielnicy Niemcom, wzniecali kolejne powstania. Kiedy i dlaczego wybuchło ostatnie z nich?

Traktat wersalski stanowił, że o losie Górnego Śląska zdecyduje plebiscyt. Obie strony: polska i niemiecka prowadziły akcje propagandowe. W plebiscycie, który odbył się 20 marca 1921 roku, większość opowiedziała się za przynależnością do Niemiec. Choć przewodniczący Polskiego Komisariatu Plebiscytowego Wojciech Korfanty przeciwny był podjęciu walki, zmienił zdanie na wieść o niekorzystnej dla Polski decyzji Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej dotyczącej podziału Górnego Śląska. Powstanie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Jego konsekwencją było przyłączenie do Polski terenów przemysłowych zapewniających możliwość gospodarczego rozwoju państwa.
Orły śląskie dla bohaterów. Odznaczenia powstańców śląskich w zbiorach Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach
My głosujemy za Polską! Polski plakat propagandowy ze zbiorów Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach
Wszyscy do urn! Plebiscyt na Górnym Śląsku w 1921 roku
Śląski bój o przyszłość. III powstanie śląskie


8

Odrodzona po 123 latach zaborów Rzeczpospolita składała się z trzech odmiennych części. Należało podjąć dzieło zjednoczenia państwa. W sferze kultury i edukacji muzycznej próbował tego dokonać pewien kompozytor. Jak się nazywał i w jaki sposób starał się połączyć Polaków?

Feliks Nowowiejski, dyrygent, pedagog i artysta, stworzył śpiewnik „Zjednoczona Polska”. Składał się on z 15 pieśni, między innymi do słów Marii Konopnickiej, Jana Kasprowicza czy Janosza Derdowskiego piszącego w gwarze kaszubskiej. Nowowiejski opracował utwory pod względem muzycznym. Zadbał o to, aby poszczególne głosy nie zaburzały jasności tekstu. Nie mogło oczywiście zabraknąć „Mazurka Dąbrowskiego” i „Roty”. Śpiewnik szybko zyskał popularność i spełnił swoją rolę – pieśni w nim zawarte wykonywano nie tylko w szkołach i podczas podniosłych uroczystości, ale też przy ogniskach i na spotkaniach towarzyskich czy rodzinnych w całej Polsce, zarówno w Poznaniu, jak i na kresach.
„Zjednoczona Polska”. Czy muzyka Feliksa Nowowiejskiego zjednoczyła Polaków?

9

Artystka, zwana księżniczką malarstwa polskiego, otrzymała aż cztery Grand Prix podczas odbywającej się w 1925 roku w Paryżu Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa. Jak się nazywała i która z jej prac przyciągała uwagę widzów?

Nagrodzoną w Paryżu artystką była Zofia Stryjeńska, która wykonała malowidła zdobiące Pawilon Polski. Cykl składał się z sześciu płaszczyzn, na których zostały przedstawione pory roku. Barwny korowód spersonifikowanych miesięcy zawierał odniesienia do zwyczajów ludowych, takich jak śmigus-dyngus czy wianki. Stryjeńska odwoływała się do kultury europejskiej, gdyż prezentowanie ludzkiej aktywności w różnych okresach roku było znane już w sztuce średniowiecznej, o czym świadczą na przykład kolekcje witraży w wielu muzeach Europy. Ponadto twórczyni posługiwała się atrakcyjną symboliką słowiańską. Niestety zachowały się jedynie fragmenty tego dzieła.
Polski sukces w Paryżu. „Pory roku” Zofii Stryjeńskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie

10

Po odzyskaniu niepodległości polscy sportowcy mogli wreszcie występować w międzynarodowych zawodach pod własną flagą. Kto i w jakiej dyscyplinie zdobył pierwszy złoty medal olimpijski dla Polski?

W czasie Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w 1928 roku pierwszy raz dopuszczono kobiety do udziału w konkurencjach lekkoatletycznych. Halina Konopacka 31 lipca nie tylko ustanowiła rekord świata w rzucie dyskiem (39,62 metrów), ale przede wszystkim zdobyła pierwsze w historii złoto olimpijskie dla Polski. W dodatku jej start odbywał się w trudnych warunkach pogodowych. Konopacka wyróżniała się wybitną sprawnością fizyczną już od dzieciństwa. Uprawiała wiele dyscyplin sportowych. Oprócz rzutu dyskiem i pchnięcia kulą rzucała oszczepem, startowała w skoku wzwyż i w dal, jeździła konno, grała w tenisa, a jej wielką pasją było narciarstwo. W różnych konkurencjach zdobyła aż 27 tytułów mistrzyni Polski!
Pierwsze złoto olimpijskie dla Polski. Występ Haliny Konopackiej na Igrzyskach w Amsterdamie w 1928 roku
Pierwszy medal i ostatnia szarża. Adam Królikiewicz – zdobywca pierwszego medalu olimpijskiego dla Polski



Zobacz HISTORIA: ŚCIĄGNIJ

Zespół portalu HISTORIA: POSZUKAJ opracował dwa zestawy pakietów dydaktycznych. Pierwszy – przeznaczony dla nauczycieli szkół podstawowych, drugi – dla nauczycieli i uczniów szkół średnich. Każdy składa się z kilkunastu artykułów wybranych z zasobu portalu, wprowadzenia metodycznego zawierającego charakterystykę materiałów oraz z propozycji ćwiczeń ułatwiających pracę ze wskazanymi tekstami. Autorami artykułów są specjaliści – historycy i historycy sztuki, naukowcy, muzealnicy, nauczyciele, wytrawni popularyzatorzy historii. Zapraszamy do Historia: ściągnij!

posłuchaj podcastów

Powrót
drukuj wyślij facebook
Fiszki. Od narodzin, przez rozbicie, do zjednoczenia – Polska piastowska od X do XIII wieku
Fiszki. ODRODZENIE W UPADKU – POLSKA W XVIII WIEKU
Fiszki. Ostania prosta – Polacy na drodze do niepodległości na przełomie XIX i XX wieku